DSC00455

Rozdział 8

lów językowych. W pierwszym UG dostarcza nieskończonego zakresu symbolicznych elementów, które Chomsky nazywa strukturalnymi deskrypcjami (SD). Funkcję języka można ujmować jako „... skończenie określoną procedurę gcnc-ratywną, która wytwarza nieskończony zbiór takich SD. Każda SD składa się z całego układu fonetycznych, semantycznych i syn taktycznych właściwości danej wypowiedzi" (Chomsky, 1995,s. 15.). W drugim wypadku-w toku realizacji czy wykonania językowego - kompetencja jest wykorzystywana do wyrażania myśli, do interpretowania rzeczywistości, do wytwarzania sygnałów językowych, do rozumienia tego, co się słyszy. W tym sensie zdolność językowa jest wmontowana w odpowiadający jej system wykonawczy.

SD dostarcza informacji na temat właściwości każdego wyrażenia językowego, włączając w to jego znaczenie i formę fonetyczną. Zadaniem języka jest właśnie łączenie dźwięku ze znaczeniem (teza od początku głoszona przez Chom-sky’cgo). Aby to osiągnąć, każda wypowiedź musi mieć dwa poziomy reprezentacji: poziom znaczenia zdania, czyli jego formę logiczną (logical form), oraz poziom fonologiczny, czyli formę fonetyczną (phonetic form). Obie te formy w kolejnych modelach kompetencji językowej łączyła struktura powierzchniowa (surfacestruclure lub S-slruclure), którą wyznaczała struktura głęboka (deep structure lub D-structure) (patrz następny podrozdział).

Każdy z tych dwóch poziomów reprezentacji zewnętrznej musi spełniać trzy warunki. Po pierwsze - musi być uniwersalny, po drugie - musi mieć połączenie (inlerface) z innymi systemami umysłu, po trzecie - musi być specyficzny na tyle, aby obejmować wszystkie (i tylko te) cechy, które charakteryzują system językowy. i tak uniwersalność formy fonetycznej polega na tym, że można w niej wyrazić każdy aktualny lub potencjalny język ludzki. Łączy się ona z systemem senso-ryczno-motorycznym, a jej specyficzność polega na wykorzystywaniu potencjalnej puli fonemów, a nie jakichkolwiek dźwięków. Podobnie rzecz się ma z formą logiczną. Jest ona uniwersalna, ponieważ można w niej przedstawić każdą myśl, jeśli jest wyrażalna w języku. Jej połączenia (interfaces) wychodzą do innych systemów umysłu, takich jak myślenie, dcnotacja, dedukcja, indukcja, planowanie itp. Jest specyficzna w tym sensie, że istotą każdego języka ludzkiego jest wyrażanie znaczeń (na tym polega funkcja reprezentatywna języka).

Jeszcze uwaga dotycząca systemu wykonawczego, czyli realizacji językowej (linguislicperformance). Chomsky od początku nic wykazywał zainteresowania tą problematyką, mówiąc, iż realizacja ta jest ograniczona zakresem pamięci roboczej, pojawiają się w niej błędy, przejęzyczenia, falstarty i inne braki, a w teorii lingwistycznej chodzi o opis wyidealizowanej formy kompetencji językowej. Podkreślał też fakt, że takie niedoskonałe w formie wypowiedzi językowe trafiają do małego dziecka przyswajającego swój pierwszy język, a ono mimo to ujawni pełną kompetencję językową (jeden z głównych argumentów wrodzoności UG).

Ten lekceważący stosunek do realizacji językowej wywołał sprzeciw różnych 102 badaczy - zwłaszcza o orientacji socjolingwistycznej I których interesował wpływ

innych niż czysto językowe czynników na posługiwanie się językiem. Badaniami tymi, prowadzonymi w konwencji kompetencji komunikacyjnej, zajmiemy się w rozdziale 10. Chomsky (1995) uznaje te inne wpływy, określając je pragmatycznymi, i sądzi, że odrębny moduł umysłu, który realizuje intencje komunikacyjne ludzi, wchodzi w interakcje z modułem językowym. Podobne stanowisko zajmuję w tej książce, kładąc jednak znacznie większy akcent na rolę kompetencji komunikacyjnej w funkcjonowaniu językowym.

8.3. RYS HISTORYCZNY GENERATYWISTYCZNYCH KONCEPCJI KOMPETENCJI JĘZYKOWEJ

Jakie są główne tezy opisujące kompetencję językową, a wywodzące się z gc-neratywistyczncgo nurtu badań? Zaczniemy od modelu z 1965 roku, w którym wprowadzono ów termin. Składnik syn taktyczny, bardzo rozbudowany w tym modelu (patrz rys. 19.), obejmował subskładnik bazowy, a w nim reguły struktur frazowych i leksykon. Subskładnik ten generował strukturę głęboką danego zdania, która podlegała interpretacji semantycznej, dającej w efekcie formę logiczną zdania. Struktura głęboka poddawana była z kolei operacjom subskładnika transformacyjnego - np. zamiany strony czynnej na bierną czy formy twierdzącej na pytajną - co prowadziło do powstania struktury powierzchniowej tego zdania, którą składnik fonologiczny realizował w postaci formy fonetycznej.

reguły frazowe + LEKSYKON

1

struktura głęboka

o

3 &

O) c

0) (U

^C E 0) U)

forma

logiczna

reguły transformacyjne

struktura powierzchniowa ■

A

ft

c

.5

forma

fonetyczna

Rysunek 19. Standardowy model gramatyki gcneratywno-transformacyjnej

Kilka wyjaśnień. Leksykon - to inaczej słownik umysłowy składający się z wyrazów (morfemów). Struktury frazowe - to struktury tworzące składniki zdania, 103