DSC00463

Rozdział 8

DODATEK. KOMPETENCJA JĘZYKOWA LUDZI NIESŁYSZĄCYCH

Język migowy, jakim posługują się ludzie niesłyszący, od szeregu lat wzbudza zainteresowanie badaczy, i to w aspekcie porównawczym z językiem dźwiękowym. Edward Klima i Ursula Bellugi (1979) poddali analizie ASL (American Sign Lan-gtiage - Amerykański Język Znaków Migowych). Język ten został wprowadzony w Stanach Zjednoczonych w 1817 roku przez Thomasa Gallaudcta i odtąd jest tam stosowany przez osoby niesłyszące. Istnieje też polski język migowy.

Analiza ASL pokazała, że jest on skonstruowany na zasadzie dwuklasowości, podobnie jak naturalne języki dźwiękowe. Klasie fonemów (nic posiadających znaczenia) w języku dźwiękowym odpowiada w ASL system 55 znaków migowych skontrastowanych - podobnie jak fonemy - za pomocą cech dystynktyw-nych na kilku wymiarach: konfiguracji i układu rąk, umiejscowienia i kierunku mchu. Z kombinacji tych znaków powstają już takie, które mają znaczenie (jak morfemy czy wyrazy w języku dźwiękowym), i ta klasa znaków dzięki regułom składni tworzy zdania i całe wypowiedzi, przy czym składnia języka migowego jest równie skomplikowana, jak składnia języka dźwiękowego. Błędy językowe mają taki sam charakter w obu językach: użycie niewłaściwego parametru znakowego jest analogiczne do zastosowania niewłaściwego fonemu, a użycie niewłaściwej kombinacji znaków - do niewłaściwego wyrazu. Lokalizacja mózgowa języka migowego jest taka sama jak dźwiękowego. Dzieci niesłyszące od urodzenia, wychowywane przez słyszących rodziców nie posługujących się językiem migowym, same tworzą swój własny system znaków migowych.

A oto podstawowe parametry języka migowego:

Parametr    Opis

Konfiguracja dłoni Miejsce artykulacji Kierunek ruchu Ułożenie rąk

Palce wyprostowane lub zgięte, dłoń w kształcie O lub innym.

Cała twarz lub jej część,

tułów, ramię i inne części ręki, np. dłoń.

W górę, w dół, w bok, do lub od siebie, okrężny itp.

Tylko jedna ręka aktywna, obie aktywne, jedna stanowi podstawę dla ruchów drugiej.

A słowa się po niebie włóczą i łajdaczą i udają, że znaczą coś więcej, niż znaczą

Bolesław Leśmian

Rozdział 9

Słownik umysłowy

9.1. UWAGI WSTĘPNE

Słownik umysłowy (zwany też leksykonem umysłowym, por. rozdział poprzedni) stanowi intuicyjną wiedzę na temat wyrazów danego języka, jaką mają użytkownicy tego języka. Wiedza ta dotyczy takich aspektów, jak semantyczny (znaczc-nic/a danego wyrazu), syntaktyczny (rola tematyczna, jaką dany wyraz może przyjąć w zdaniu), fonologiczny (postać fonetyczna wyrazu), a także ortograficzny. Wiedza ta również dotyczy relacji danego wyrazu do innych wyrazów. Słownik umysłowy jest więc właściwie czymś pośrednim między słownikiem sensu stricto a encyklopedią. Przeciętny użytkownik języka dysponuje znajomością ponad 10 tysięcy słów, a człowiek wykształcony nawet do ISO tysięcy (Aitchison, 1987), choć inni badacze podwyższają ten dolny próg do 45 tysięcy, a nawet 60 tysięcy - z tym, że dotyczy to absolwentów szkół średnich (Miller, 1996).

Jak pamiętamy z poprzedniego rozdziału, Chomsky w swym najnowszym programie minimałistycznym przypisuje znaczną rolę organizacji tego słownika. Dostarcza on bowiem materiału, na którym pracuje system komputacyjny kompetencji językowej łącząc formę fonetyczną danego zdania z jego formą logiczną. I powinien to czynić - przynajmniej w modelu idealnego użytkownika - w sposób optymalny, tzn. bez redundancji, z wyłączeniem tego, co narzucają same przez się zasady UG. Chomsky przyjmuje, że każda jednostka leksykalna (zwana też wejściem leksykalnym - lexical entry) reprezentowana jest przez trzy określające ją właściwości: formę fonologiczną, specyfikację syntaktyczną i charakterystykę jej znaczenia. Jeśli idzie o specyfikację syntaktyczną, to zdaniem Chomsky’ego na słownik umysłowy składają się wyłącznic gramatyczne kategorie substancjalne, takie jak rzeczownik, czasownik, przymiotnik oraz różne afiksy, natomiast kategorie funkcjonalne, jak czas, tryb, fiinkcja dopełnienia itp., nakładane są przez system komputacyjny w procesie tworzenia i rozumienia zdań.

W ujęciu Stevcna Pinkcra (2003), jak też Pinkcra i Raya Jackcndoffa (2005) można tu mówić po prostu o słowach czy wyrazach (worefc), a nic o słowniku jako 119