55981 IMG09 (10)

opracowań badawczych podejmowano dalsze wysiłki zmierzające do skonkretyzowania cech organizacji oraz ich pomyślnego działania w realizowaniu różnych zadań w różnych warunkach panujących w otoczeniu. Opracowania te bardzo się przyczyniły do wzbogacenia poglądów na temat opracowanej przez Burnsa i Stalkera koncepcji kontinuum: od podejścia mechanistycznego do podejścia organicznego.

Rozpatrzmy na przykład opracowanie Henry'ego Mintzberga z Uniwersytetu McGill, który wyodrębnia pięć konfiguracji, czyli gatunków organizacji: biurokracji „maszynową", formą zdywizjonalizowaną (składającą się z częściowo autonomicznych jednostek), biurokracją profesjonalną, strukturą prostą oraz to, co nazywa adhokracją, czyli strukturę typu ad lioc. W opracowaniu tym, które potem na wiele sposobów rozwijali i doskonalili koledzy autora, Danny Miller i Peter Friesen, główny nacisk położono na wykazanie, że efektywność organizacji zależy od następujących czynników: od opracowania spójnego układu zależności w obrębie projektowanej struktury; od wieku firmy, jej rozmiarów i stosowanej technologu; od warunków panujących w gałęzi, w której działa firma.

Opracowanie badaczy z Uniwersytetu McGill potwierdza, że biurokracja „maszynowa" i w mniejszym stopniu forma zdywizjonalizowana (obie omawialiśmy w rozdziale 2) to typy organizacji o tendencjach do nieefektywnego działania, chyba że działają w warunkach, w których zadania i otoczenie są proste i stabilne. Mają one mniej łub bardziej scentralizowane systemy kontroli, a to zwykle sprawia, że są powolne i nieefektywne w radzeniu sobie ze zmieniającym się otoczeniem. Tego typu organizacja jest odpowiednia dla firm mających jako główny cel produkcję lub efektywność, ale nie dla firm „napędzanych” przez rynek lub otoczenie.

Biurokracja profesjonalna modyfikuje zasady scentralizowanej kontroli w taki sposób, aby pozwolić personelowi na większą autonomię; jest to gatunek organizacji odpowiedniej w przypadku działania w stosunkowo stabilnych warunkach i przy stosunkowo skomplikowanych zadaniach. Jest to struktura odpowiednia dla uniwersytetów, szpitali oraz innych profesjonalnych organizacji, w których ludzie o najcenniejszych umiejętnościach i uzdolnieniach muszą mieć dużo autonomii i możliwości dowolnego działania, aby móc efektywnie wykonywać swoją pracę. Struktura organizacyjna w profesjonalnej biurokracji bywa. zwykle spłaszczona, a rozbudowaną hierarchię zastępuje zdecentralizowany system uprawnień. Slan-

60

daryzację i integrację osiąga się raczej za pomocą szkolenia zawodowego oraz akceptacji zasadniczych norm działania niż przy użyciu hardziej bezpośrednich form kontroli.

Struktura prosta i adhokracja zazwyczaj działają najlepiej w niestabilnych warunkach otoczenia. Organizacja o strukturze prostej zazwyczaj składa się z naczelnego kierownika, którym często jest założyciel firmy lub samodzielny przedsiębiorca, oraz z. grupy wspierających go pracowników sztabowych i grupy pracowników operacyjnych, wykonujących podstawową pracę. Organizacja jest bardzo nieformalna i elastyczna, a mimo żc zarządza nią w sposób bardzo scentralizowany naczelny kierownik, idealnie nadaje się ona do wprowadzania szybkich zmian i dokonywania natychmiastowych manewrów. Ta forma organizacji bardzo dobrze funkcjonuje w małych prywatnych organizacjach, w których ceni się szybkie podejmowanie decyzji, pod warunkiem jednak, że zadania nie są zbyt złożone. Jest to forma typowa dla odnoszących sukcesy młodych i innowacyjnych spółek.

Termin „adhokracja", wprowadzony przez Warrena Bcnnisa i mający oznaczać organizacje o strukturze z założenia tymczasowej, w przybliżeniu odpowiada temu, co Burns i Stalker nazywają organiczną formą organizacji. Jest to forma organizacji bardzo dobrze nadająca się do wykonywania złożonych i niepewnych zadań w burzliwym otoczeniu. Organizacja typu ad hoc zazwyczaj składa się z zespołów projektowych, które zawiązują się, aby wykonać jakieś zadanie, i rozwiązują się, kiedy zadanie zostanie wykonane, a członkowie tych zespołów przegrupowują się, tworząc inne zespoły poświęcające się pracy nad innymi projektami. Organizacje typu ad hoc występują dziś bardzo często w innowacyjnych firmach w przemyśle aeronautycznym i elektronicznym, we wszelkiego rodzaju spółkach nastawionych na projektowanie, takich jak firmy doradcze i agencje reklamowe, a także w przemyśle filmowym. Ta forma organizacji pojawia się również czasami jako wyodrębniona jednostka jakiejś większej organizacji, np. jako powołana ad hoc grupa zadaniowa lub zespół projektowy, wykonujące ściśle określone zadanie lub uczestniczące w rozwoju organizacji jako całości. Organizacji ad hoc często używa się w pracach badawczo-rozwojowych.

Wiele organizacji typu ad hoc robi użytek z tego, co się często nazywa „organizacją macierzową", a co najlepiej jest uważać za gatunek organizacji o wysokim stopniu zróżnicowania. Podczas gdy niektóre odmiany organizacji macierzowej mogą być tak sformalizowane, że działają jak zmodyfikowane biurokracje, inne ich odmiany są bliższe luźniejszym formom organizacji organicznej.