56851 str301

Mutacje dynamiczne. Jest to stosunkowo niedawno odkryty typ mutacji. Zmiany te polegają na zwielokrotnieniu liczby trójnukleotydowego motywu w sekwencji genu. U ludzi zdrowych np. liczba kopii CGG nie przekracza 54, u nosicieli bezobjawowych zespołu FraX liczba kopii dochodzi do 200 (tzw. premutacja), a u osób chorych liczba powtórzeń może przekraczać 1000.

Rodzicielska disomia. Jest to sytuacja, gdy dany osobnik posiada dwa chromosomy jednej pary pochodzące tylko od jednego rodzica, a nie po jednym chromosomie od każdego z rodziców.

Piętno genomowe. W opisanych prawach i prawidłowościach, dotyczących dziedziczenia, materiał genetyczny każdego z rodziców był “równocenny”. Badania wykazały, że w niektórych przypadkach materiał genetyczny wykazuje zróżnicowanie ekspresji w zależności od pochodzenia matczynego lub ojcowskiego. Prawdopodobną przyczyną tego stanu jest różna metylacja DNA fragmentów regulacyjnych podczas spermatogenezy i oogenezy.

Antycypacja. Zjawisko polegające na wcześniejszym ujawnieniu się i cięższej postaci choroby w kolejnych pokoleniach. W wielu przypadkach związane jest to z mutacjami dynamicznymi.

II.Czynniki genetyczne i środowiskowe w patogenezie chorób człowieka

Człowiek podlega takim samym prawidłowościom genetycznym jak inne organizmy, jednak z oczywistych powodów gatunek Homo sapiens jest obiektem szczególnego zainteresowania genetyków.

Klasyfikacja chorób człowieka.

Każdy proces przebiegający w organizmie jest rezultatem współdziałania czynników genetycznych i środowiskowych. Odnosi się to także do procesów chorobowych tzn. zaburzeń równowagi między organizmem a środowiskiem, występujących u ludzi, stąd też czynniki te uwzględniane są jako istotne kryteria klasyfikacji chorób człowieka.

Wyróżnia się choroby:

-    uwarunkowane genetycznie, określane także jako choroby genetyczne (np. zespół Downa, hemofilia, albinizm);

w których przebiegu dużą rolę odgrywa zarówno genotyp jak i warunki środowiska, (np. wada cewy nerwowej, cukrzyca, choroba wieńcowa);

-    zależne od czynników środowiskowych, egzogennych (choroby infekcyjne oraz inwazyjne).

Choroby uwarunkowane genetycznie - odchylenia od stanu prawidłowego (normy), upośledzające sprawność życiową które są przekazywane jako cecha dziedziczna z pokolenia na pokolenie; mogą one także powstawać de novo na skutek zmian i zaburzeń w mechanizmach przekazywania cech dziedzicznych. Powstałe de novo zmiany mogą być także przekazywane jako cecha (choroba) dziedziczna.

Wśród chorób uwarunkowanych genetycznie wyróżnia się:    1). choroby

monogenowe (jednogenowe), 2). choroby wielogenowe - wieloczynnikowe,

3). choroby chromosomowe.

Ad 1) choroby monogenowe (jednogenowe) o recesywnym lub dominującym trybie dziedziczenia;

Ten typ zaburzeń jest efektem mutacji jednego lub obydwu alleli genu na chromosomie autosomowym, płciowym lub genu mitochondrialnego.

W związku z tym choroby monogenowe mogą być:

-    autosomalne

-    sprzężone z płcią.

Choroby te dziedziczą się w sposób podobny do opisanego przez Mendla dziedziczenia barwy grochu. Dotychczas opisano u człowieka ponad 6 000 chorób będących efektem zaburzenia monogenowego.

Ad 2) wieloczynnikowe, wielogenowe, które nie są przekazywane według schematu Mendla. Bardzo często objawy tych uwarunkowanych genetycznie chorób uzależnione są od czynników środowiską stąd określenie wieloczynnikowe;

Ad 3) choroby chromosomalne.

Charakterystyczny dla człowieka genotyp, warunkujący przystosowanie do środowiska i sprawność życiową określa się jako typ dziki. W obrębie tego typu występują liczne warianty warunkujące różnorodność genetyczną (polimorfizm). Nie upośledzają one jednak sprawności życiowej i nie prowadzą do odchyleń od normy statystycznej.

Choroby uwarunkowane monogenowo autosomalnie recesywnie

Cechą charakterystyczną tego typu dziedziczenia jest taka sama częstość występowania tego typu choroby u kobiet i u mężczyzn. Choroba ujawnia się tylko u homozygot recesywnych.

W rodowodach przypadki choroby mają układ “poziomy”, czyli ujawniają się wśród dzieci rodziców heterozygotycznych, będących nosicielami zmutowanego genu. Prawdopodobieństwo wystąpienia choroby u dzieci tych nosicieli wynosi 25%. I chociaż u 75% potomstwa choroba nie ujawni się, to aż 50% dzieci będzie heterozygotami czyli nosicielami nieprawidłowego allelu, a tylko 25% będzie homozygotami dominującym z genem prawidłowym.