58178 skanuj0003 (533)

' pehiokrwistym elementem społeczno-kulturowej czasoprzestrzeni. Liczba pojedyncza właściwa językowej abstrakcji musi być zastąpiona przez liczbę mnogą historycznych konkretów. Dopiero wlody zdn-. nia wypowiadane o regionie „w ogóle” tracą charakter zdań cliplycz-. nych, a więc takich, „których treść jest na tyle niedookreślona, iż nie Ą^iadomo, do jakich - jednostkowo czy ogólnie, historycznie czy uni-^,wersalnie pojętych-warunków i sytuacji miałyby się one odnosić”", zdaniami o określonym typie regionów lub po prostu jednym regionie hic et nunc. Dopiero wtedy powstaje szansa dotarcia do wielowymiarowej przestrzeni własności, jaką stanowi każda rzeczywistość społeczno-kulturowa. I tylko wtedy możemy naprawdę zrozumieć, do czego (i dla czego) dążą określone ruchy regionalne.

Najbardziej wyrazistym, bo odnoszącym się w istocie do jednego składnika, rozumieniem regionu posługuje się geografia fizyczria, f według której region to obszar, i*którego poszczegółne^cżęści posiadają możliwie wiele cccii wspólnych i które wykazuj ą możł i w i c wiele różnic w stosunku do obszarów otaczających”^{1 2}. Owe cechy, którym Jjf    przypisana jest zdolność idra tyri kowan i a i odróżniania - np. ukształ-

\ ^ towanic terenu, budowa geologiczna, klimat są/reguły dobrze zdefiniowane i mierzalne. W pewnych przypadkach pojęcie regionu zredukowane jest aż do poziomu klasy logicznej, wyodrębnionej „celem przestrzennego usystematyzowania materiału naukowego”. Rzecz się jednak natychmiast komplikuje, gdy, jak w przypadku geografii gospodarczej, region definiowany jest nie tylko przez fizyczne właściwości określonego obszaru, lecz także przez prowadzoną w tej przestrzeni działalność gospodarczą człowieka. Innymi słowy, gdy obszar £ staje się ekumeną³. Wtedy otrzymujemy już niejedno, lecz trzy rozu-ł>; mienia regionu. Regiony to:

V Jjjjcdnorodnc obszary, względnie samodzielne lub o układzie strefowych powiązań z szerszą całością gospodarczą,

?2)t,obszary ciążeń lub powiązań usługowych”; obszary węzłowe, „módalne”, „spolaryzowanego” oddziaływania miasta (miast) na otaczające terytorium, dwustronnej wymiany dóbr i usług, zaspokajania potrzeb, o niewyraźnie, bo żywiołowo, oznaczonych granicach,

^ terytorialnie wykształcone kompleksy produkcyjne, czyli zbiory „różnych i różnorodnych zakładów przemysłowych, rolnych, rozmieszczonych na określonym obszarze i wzajemnie ze sobąpowiąza-nych”, o granicach wyraźnych, bo konwencjonalnie ustalonych.

W każdym z tych trzech rozumień uwikłany jest czas i ciąg wzajemnie powiązanych zmian. Tak określone regiony to „proces ciągły, którego przebieg należy studiować i odpowiednio kształtować”⁴.

Czas i powiązania strukturalne wytwarzające w sumie „wspólnoty dziejowe” zostają, ze zrozumiałych powodów, wyeksponowane jako składniki istotne w defmiensach regionu formułowanych przez histo.-; fyków.|Tak więc dla Antoniego Podrazy region (synonimicznie: region historyczny) oznacza terytorium charakteryzujące się „w dan^j epoce historycznej pewnymi odrębnościami, pewną własną specyfiką, wyróżniającą je od innych obszarów”⁵; U Jerzego Topolskiego, w jćgó badaniach nad dziejami Wielkopolski, znajdziemy natomiast stwierdzenie, że region (regionhistoryczny) „to pewien określony, mniej lub bardziej całościowy układ strukturalny”⁶.

W zbliżonych do poznania historycznego nlukach etnograficznych dominuje rozumienie regionu definiowanego przez wskazanie ^ na grupę, która traktuje określony obszar jako swój kulturowy habitat,toraz na całokształt jej wytworów kulturo wy chi (zarówno materialnych, jak i symbolicznych). Regiony w ten sposób wydzielone to „regiony etnograficzne”⁷, a wspólnoty współtworzące je to „grupy etnograficzne” (czasami nazywane także „etnicznymi”)⁸.

79

1

   S. Nowak, Metodologia badań społecznych, Warszawa 1985, s. 265.

2

   S. Berezowski, Geografia ekonomiczna Polski, wyd. IV, Warszawa 1981, s. 505.

3

   Z greckiego oikoumene (świat zaludniony); nazwa przyjęta przez geografię, gdzie oznacza, w opozycji do anekumeny, „obszar zamieszkany i wyzyskiwany gospodarczo przez człowieka”. Zob. m.in. Słownik wyrazów obcvch PWN, Warszawa 1959, wyd. IV, s. 182.

4

   S. Berezowski, op.cit., s. 505-506.

5

   Wielkie regiony historyczne w Europie, Pojęcie i przydatność badawcza, „Spiawozdania z posiedzeń komisji Oddziału PAN w Krakowie”, Kraków 1979, s. 308.

6

   Dzieje Wielkopolski, Poznań 1979,1.1, s. 10.

7

   Tak czyni m.in. J.S. Bystroń w studium Etnografia, opublikowanym w Encyklopedii powszechnej, Kraków 1931, t. XIII, s. 28-33.

8

   W rozumieniu R. Reinfussa, „pojęciem grupy etnograficznej obejmujemy zespół ludzi zamieszkujących określone terytorium geograficzne, wyróżniających