58222 skanuj0144 (3)

2‘>X DI ONIOHKilA KTYC ZNA

mym stopniu niezmienne, w jakim niezmienne są podstawy, na których opiera się wewnętrzne dobro, względnie - drogą zaprzeczenia - wewnętrzne zło określonych kategorii działania ludzkiego. Podstawy te stanow i świat wartości. Jednakowoż w traktacie o wartościach moralnych dowiedzione zostało, że porządek wartości określony jest w swej obiektywnej treści przez - najogólniej mówiąc - istotowe struktury rozumnej natury osoby ludzkiej. Są to więc elementy, które dotyczą podstawowej treści człowieczeństwa i nie mogą ulec zmianie bez naruszenia tej treści. Konsekwentnie również oparte na nich normy prawa naturalnego zachowują absolutną tożsamość, czyli niezmienność wyrażanych przez siebie nakazów, we wszystkich warunkach i sytuacjach historyczno-społecznych ludzkiego działania.

W parze z absolutną niezmiennością wewnętrzną idzie niezmienność zewnętrzna, zabezpieczająca prawo naturalne przed zmianami ze strony jego prawodawcy. Ktokolwiek bowiem występowałby w roli prawodawcy prawa naturalnego - wkrótce okaże się. że twórcą i gwarantem prawa naturalnego jest Bóg - musi zachować porządek natury, który określa istotę człowieka, a tym samym również zakorzenione w niej prawo naturalne. Ze strony Boga przemawia za tym wzgląd na jego odwieczną mądrość przenikającą w szystkie dzieła Bożej wszechmocy i zawarte w nich pierwiastki ładu. Gdy ten lad sięga samej istoty rzeczy, nic można go w ogóle zmienić nic zmieniając samej rzeczy, bądź też byłoby czymś nierozumnym zmieniając samą rzecz, w tym wypadku człowieka z wpisanym w jego naturę ładem imperatywów, unicestwić, albo przynajmniej naruszyć swoje dzieło. Zależność prawa naturalnego od prawodawczej mocy Boga przekreśla również, wszelką możliwość ingerencji w treść tego prawa ze strony człowieka. Człowiek może prawo naturalne naruszyć, może je pogwałcić, natomiast nic jest władny prawo to zmieniać.

Wnioski końcow e

I. Powszechność i niezmienność prawa naturalnego a jego obiektywna struktura

W świetle dokonanych ustaleń widać, że zakresy powszechności i nic zmienności prawa naturalnego nie przedstawiają się jednakowo. Powszechność prawa naturalnego mieści sic w znacznie skromniejszych granicach, aniżeli jego niezmienność. Dlatego do prawa naturalnego m leżą pewne normy, które nic są powszechne, a więc nie mają jednej / cech

zawartych w definicji prawa naturalnego Jeżeli mimo to zostały zaliczone do zbioru norm składających się na to prawo, stało się tak wyłącznic na podstawie przysługującej im niezmienności. 7. tego wynika, żc z dwu właściwości stanowiących o absolutnym charakterze prawa naturalnego rolę podstawową i niezastąpioną pełni jedynie jego niezmienność, na tomiast powszechność jawi się jako element dopełniający i w ostateczności - niekonieczny. Ponieważ zaś korzenie niezmienności prawa naturalnego tkwią w niezmienności świata wartości i moralnego dobra, przeto raz jeszcze potwierdza się już kilkakrotnie wyrażone zdanie, jak kapitalne znaczenie dla teorii prawa naturalnego ma adekwatna koncepcja wai tości moralnych. Odnosi się to szczególnie do należytego wyjaśnienia ich obiektywnego podłoża i przyczyny formalnej w postaci odpowiedniego pojęcia ich zasady konstytutywnej.

2. Możliwość błędu w poznaniu prawa naturalnego

Ustalenie prymatu niezmienności prawa naturalnego w stosunku do jego powszechności naśw ietla i dopełnia poruszone już w swoim czasie zagadnienia prawdy moralnej i jej kryteriów (por. s. 242). Z rozważań nad rolą wartości moralnych w tw orzeniu prawdziwych sądów wartościujących w iadomo już, że cecha prawdziwości przysługuje im na podstawie ich zgodno-ści z obiektywną treścią odpowiednich wartości. Nic poruszaliśmy jednak wtedy pytania, który ideał moralnego postępowania uznać za obiektywną wartość moralną w sytuacji, kiedy w- intuicjach moralnych ludzkości w s tępują różnice w pojmowaniu tych ideałów. Nic w iadomo też, w imię jakich racji wolno nam jeden z nich uznać za obiektywny i obowiązujący, innemu zaś tego miana odmówić.

Analiza powszechności i niezmienności prawa naturalnego dostarcza w tym w zględzie pew nych przesłanek. Z jednej strony zakreśla dokładne (w miarę możności) granice rejonów, w których zaznacza się zróżnicowanie opinii moralnych na dobro i zło ludzkiego działania, z drugiej zaś urno/ liwia ustalenie kryteriów wymaganych do odróżnienia opinii błędnych (kI prawdziwych. W wypadkach wątpliwych pozwala to ukazać, który z. zawartych w nich w zorów postępow ania wyraża rzeczywistą, obiektywną wartość moralną i związany z nią ewentualnie moralny imperatyw.

Okazuje się. żc w tym poszukiwaniu prawdy moralnej rozstrzygające znaczenie mają czynniki określające niezmienny charakter danej normy / rozważań nad zasadą konstytutywną wartości moralnych wiadomo, ze ihod/i tu o struktury i slotowe inlcgi.ilmi natury osoby ludzkiej, dokład