58328 skanuj0065 (17)

134 Paradygmat interpretacyjny

Popper K.R., 1977, Logiku odbycia naukowe-

So, PV/N, Warszawa.

Staniszkis J., I9S9, Onlalngia socjalizmu, Wyd.

InPlus, Warszawa.

Szmatka J., 19S9, Czy kryzys mikrosocjotogii?,

„Studia Socjologiczne", nr 1.

Paradygmat interpretacyjny, zob. socjologia życia codziennego.

Patologia społeczna, zob. anomia, dewiacja, kontrola społeczna, normy społeczne, problemy społeczne.

Pauperyzacja (lac. pauper - ubogi, biedny, nędzny), proce;: ubożenia ludności. Porma dcprywacji odnosząca się do poziomu zaspokojenia potrzeb bytowych, głównie potrzeb materialnych. Pauperyzacja dotyczyć może całych społeczności, jej niektórych zbiorowości, kategorii społecznych bądź pojedynczych osób i rodzin. Procesowi pauperyzacji jednych środowisk towarzyszy niejednokrotnie proces bogacenia się innych. \V takich wypadkach zjawisko to stanowi przejaw degradacji lub marginalizacji w obrębie społeczeństwa. W niektórych przypadkach (np. wojny, klęski żywiołowe) procesy te przybierają skrajne formy. Źródłem pauperyzacji jest także inflacja (zob. [S. Partycki 1993, s. 143 i n.]).

Klasycy marksizmu analizując procesy ekonomiczne w obrębie formacji wczcsno-kapitalistyczncj, sformułowali tzw. prawo nieuchronnej pauperyzacji klasy robotniczej. Uznali oni, że niepohamowana chęć zysku kapitalistów musi doprowadzić do ubożenia klasy robotniczej, co z kolei spowoduje wybuch rewolucji społecznej. Założenia te okazały się błędne. W wyniku prowadzonej polityki sytuacja klasy robotniczej w najbardziej rozwiniętych krajach kapitalistycznych zamiast pogarszać się, wyraźnie się poprawiała. Współcześnie coraz częściej mówi się nawet o „burżua-zyjnieniu klasy robotniczej” - przejmowaniu pewnych elementów stylu życia klas uprzywilejowanych. W wyniku zachodzących zmian klasa robotnicza jest obecnie zainteretowana raczej utrzymaniem istniejącego porządku społecznego niż jego obalaniem. Związek między poziomem zubożenia a wybuchem rewolucji ni: jest tak prosty, jak zakładał K. Marks.

Doświadczenia okresu powojennego w Polsce wskazują że obrona pr; ed pogorszeniem warunków życia stanów la istotny czynnik wybuchu wielu konfliktów między społeczeństwem a władzą. Nie ylc zatem sama pauperyzacja, ile obrona pr ed degradacją materialną stanowiła czy mik społecznej mobilizacji. W zmicnion>ch warunkach ekonomicznych okazało się, że możliwe jest uzyskanie społecznego ] rzyzwolc-nia na znaczną pauperyzację w a lu realizacji koniecznych reform ustrojow);h. Dzieje się tak w sytuacji, gdy dostrzegł się sens podejmowanych wyrzeczeń i gdy istnieją realne podstawy do tego, by mieś nadzieję na poprawę sytuacji ekonomicznej w niezbyt odległej perspektywie. Innym czynnikiem może być dezintegracja społeczna, uniemożliwiająca zajście wybuch .i społecznego.

Wzrost stopy życiowej szerokich kręgów społecznych jest najczęstszym celem działań polityki gospodarczej. Cyrulik ten uznawany jest zwykle za miernie rozwoju ekonomicznego społeczeństw. Pomimo usilnych starań w kierunku poprawy sytuacji życiowej pauperyzacja stanowi w dalszym ciągu trudny do wyeliminowania element dynamiki społecznej. Badania dotyczące budżetów gospodarstw domowych w Polsce wykazują że wysoki poziom ul’ śstwa jest dodatnio skorelowany z dużą lic:.bą dzieci niepełnoletnich w rodzinie oraz . bezrobociem.

.. .W socjologii wyodrębnia się cztery podstawowe paradygmaty wyjaśniaj ice zjawisko ubóstwa: koncepcje marginalizacji, fc-minizacji biedy, subkultury biednych i koncepcje podklasy (zob. [J. Grotov ska-Leder 1995, s. 70]). Skrajnie niski stan Jard życia -ó ile nie jest wynikiem dobrowolnego wyboru - wiąże się często z apatią pasywnością minimalizacją aspiracji, pesymizmem, poczuciem braku wpływu na wł; sne życie,

Permisywizm 135

tendencją do wykorzystywania dostępnych form opieki państwa, dezorganizacją rodziny i nieprzestrzeganiem reguł porządku społecznego [Marginalization... 1993, s. 279]. (A.S.) .

Zob. deprywneja, konflikt społeczny, marginalizacja, podklasa. podkultura, socjologia ekonomiczna, styl Życia.

Literatura:

Grotowska-Leder J., 1995, Sytuacja kobiet łódzkich — problem feminizacji biedy [w:] Ubóstwo, zaradność społeczna, zmiana społeczna, pod red. D. Zalewskiej, Inst. Socjologii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław. Kraczala IL, 1993, Dodania nad ubóstwem. Przegląd głównych nurtów i teorii [w;] )V kręgu ubóstwa. Próba analizy psychospołecznych aspektów zjawiska, pod red. K. Wódz, Wyd. Śląsk, Katowice.

Marginalization vcrsus Participation: The Myth of Civil Socicly, 1993, aut.: K.W. Frieske, A. Latała, M. Okłot, J. Sikorska, „Polish So-ciological Rcvicw”, nr'1(10'!).

Partycki S., 1993, Społeczny wymiar inflacji, UMCS, Lublin.

Pedagogika indywidualności, zob. autentyczność w życiu społecznym.

Permisywizm (lac. permissio - pozwolenie, poddanie, dopuszczenie), stanowisko opowiadające się za pozostawieniem osobie wychowanka jak największej autonomii zachowań w trakcie procesu socjalizacji. W. ujęciu negatywnym permisywizm sprzeciwia się stosowaniu wszelkich form przymusu w procesie oddziaływania na drugiego człowieka; zaleca nieingcrowanic w czyjeś naturalne skłonności i upodobania dopóki nie jest to szkodliwe dla innych osób.

• Permisywizm w sferze moralności przeciwstawia się orientacjom głoszącym rygoryzm, stosowanie surowych kryteriów oceny; wysokie wymagania, konieczność podporządkowania się obowiązującym w ramach danej społeczności wartościom i normom społecznym. Naruszenie tych norm i ustanowionych wzorów zachowań naraża na różnego typu sankcje. Sankcje te wywołując niepotrzebne cierpienie prowadzą zarazem do szeregu negatywnych następstw, z których najważniejsza jest wrogość wobec społeczeństwa. To stanowi źródło agresji w życiu społecznym oraz przyczynę różnych form zachowań neurotycznych.

W pcrmisywizmic zawarta jest implicite określona koncepcja człowieka i społeczeństwa (kultury). Zakłada się, że człowiek jest „z natury” dobry, tzn. mając możliwość wyboru dąży raczej do dobra niż zła. Społeczeństwo narzucając jednostce różnego typu ograniczenia, nakazy, zakazy oraz stosując sankcje wymuszające ich przestrzeganie, tłumi rozwój indywidualnych zdolności, nic dopuszczając cło rozwoju pełni sil twórczych jednostki. Nadmierny rygoryzm, brak tolerancji wobec wszelkiego typu odmienności i zachowań nonkonformistycz-nych uznawane są za zasadnicze cechy społeczeństwa (lub kultury), które wymagają przezwyciężenia. Społeczeństwo traktowane jest tu jako główny czynnik ograniczający wolność człowieka. Paweł Rybicki (1979, s. 133] społeczeństwo permisywne (permissivc society) określa jako „społeczność, w której są dopuszczone wszystkie systemy wartości i wszelkie sposoby życia, uchyla się normy moralne, obyczajowe, prawne nawet, które miałyby jakiekolwiek z tych sposobów ograniczać".

Krytycy podkreślają, że permisywizm łatwo prowadzi do relatywizmu moralnego. Stanowi on celowe odrzucenie pewnych wartości, inne (np. wolność) absolutyzując. W przypadku osób młodych, o nic w pełni ukształtowanym systemie wartości, stosowanie metod wychowawczych odrzucających właściwie wszelkie autorytety, a także ograniczenia zewnętrzne może prowadzić do szeregu niepożądanych następstw - do swoistego „zagubienia" w święcie wartości, braku wrażliwości na niektóre normy, egocentryzmu, braku liczenia się z innymi itp.

Permisywizm stanowi zagrożenie dla procesu transmisji tradycyjnych wartości i zasad postępowania, zapewniających trwałość kultury i porządku społecznego. Może prowadzić do utraty poczucia tożsamości