DSCN1786 (3)

134 Paradygmat interpretacyjny

Popper K.R., 1977, Logika odbycia naukowego. PWN, Warszawa.

Staniszkis J-. 1989. Ónlologia socjalizmu, Wyd. lnPlus. Warszawa.

Szmatka J., 1989, Czy kryzys mikrosocjologii?, „Studia Socjologiczne", nr 1.

Paradygmat interpretacyjny, zob. socjologia tycia codziennego.

Patologia społeczna, zob. anomia, dewiacja, kontrola społeczna, normy społeczne, problemy społeczne.

Pauperyzacja (łac. pauper — ubogi, biedny, nędzny), proces ubożenia ludności. Forma deprywacji odnosząca się do poziomu zaspokojenia potrzeb bytowych, głównie potrzeb materialnych. Pauperyzacja dotyczyć może całych społeczności, jej niektórych zbiorowości, kategorii społecznych bądź pojedynczych osób i rodzin. Procesowi pauperyzacji jednych środowisk towarzyszy niejednokrotnie proces bogacenia się innych. W takich wypadkach zjawisko to stanowi przejaw degradacji lub marginalizacji w obrębie społeczeństwa. W niektórych przypadkach (np. wojny, klęski żywiołowe) procesy te przybierają skrajne formy. Źródłem pauperyzacji jest także inflacja (zob. [S. Partycki 1993, s. 143 i n.]).

Klasycy marksizmu analizując procesy ekonomiczne w obrębie formacji wczesno-kapitalistycznej, sformułowali tzw. prawo nieuchronnej pauperyzacji klasy robotniczej. Uznali oni, że niepohamowana chęć zysku kapitalistów musi doprowadzić do ubożenia klasy robotniczej, co z kolei spowoduje wybuch rewolucji społecznej. Założenia te okazały się błędne. W wyniku prowadzonej polityki sytuacja klasy robotniczej w najbardziej rozwiniętych krajach kapitalistycznych zamiast pogarszać się, wyraźnie się poprawiała. Współcześnie coraz częściej mówi się nawet o „burżua-zyjnieniu klasy robotniczej” — przejmowaniu pewnych elementów stylu życia klas uprzywilejowanych W wyniku zachodzących zmian klasa robotnicza jest obecnie zainteresowana raczej utrzymaniem istniejącego porządku społecznego niż jego oh, laniem. Związek między poziomem zZ żenią a wybuchem rewolucji nie jest t* prosty, jak zakładał K. Marks.

Doświadczenia okresu powojennego w Polsce wskazują, że obrona przed pogorszeniem warunków tycia stanowiła istam czynnik wybuchu wielu konfliktów między społeczeństwem a władzą. Nie tyle zatem sama pauperyzacja, ile obrona przed degradacją materialną stanowiła czynnik społecznej mobilizacji. W zmienionych warunkach ekonomicznych okazało się, że możliwe jest uzyskanie społecznego przyzwolenia na znaczną pauperyzację w celu realizacji koniecznych reform ustrojowych. Dzieje się tak w sytuacji, gdy dostrzega się sens podejmowanych wyrzeczeń i gdy istnieją realne podstawy do tego, by mieć nadzieję na poprawę sytuacji ekonomicznej w niezbyt odległej perspektywie. Innym czynnikiem może być dezintegracja społeczna, uniemożliwiająca zajście wybuchu społecznego.

Wzrost stopy życiowej szerokich kręgów społecznych jest najczęstszym celem działań polityki gospodarczej. Czynnik tą uznawany jest zwykle za miernik rozwoju ekonomicznego społeczeństw. Pomimo usilnych starań w kierunku poprawy sytuacji życiowej pauperyzacja stanowi w dalszym ciągu trudny do wyeliminowania element dynamiki społecznej. Badania dotyczące budżetów gospodarstw domowych w Polsce wykazują, że wysoki poziom ubóstwa jest dodatnio skorelowany z dużą liczbą dzieci niepełnoletnich w rodzinie oraz z bezrobociem.

W socjologii wyodrębnia się cztery podstawowe paradygmaty wyjaśniające zjawisko ubóstwa: koncepcje marginalizacji, fe-minizacji biedy, subkultury biednych i koncepcje podklasy (zob. [J. Grotowska-Leder 1995, s. 70]). Skrajnie niski standard życia -o ile nie jest wynikiem dobrowolnego wyboru - wiąże się często z apatią pasywnością minimalizacją aspiracji, pesymizmem, poczuciem braku wpływu na własne życie.