CCF20090303111

Logika odkrycia naukowego 457

ciem. Tym bardziej że ze wszystkich modnych i jałowych pytań popperowskie: „Czy to jest falsyfikowalne?” kryje w sobie pewien sens, nawet jeśli nie tak głęboki, jak sądził jego twórca.

Popper urodził się w Wiedniu w 1902 roku w rodzinie żydowskiej, która przeszła na luteranizm. Jego rodzice należeli zatem do, jak to ujmowano w owych czasach, Żydów zasymilowanych (termin o nieco złowrogim zabarwieniu). Warto zauważyć, że Wiedeń zawsze, także dziś, należał do najbardziej antysemickich miast na świecie - Austriacy niedawno wybrali na prezydenta człowieka, o którym powszechnie wiadomo, że był gorliwym nazistą. Popper od początku interesował się filozofią, psychologią, nauką oraz muzyką, na której znał się wybornie (natomiast w ogóle nie interesował się literaturą i poezją). Jako nastolatek entuzjazmował się marksizmem, jednak szybko wyrósł z tej fascynacji i z czasem został jednym z najgwałtowniejszych i najskuteczniejszych dwudziestowiecznych krytyków Karola Marksa.

Popper był dość blisko związany z Kołem Wiedeńskim (choć nie należał do tego ugrupowania), mimo to w pierwszej książce poddał logiczny pozytywizm Koła surowej krytyce. Wiele lat później, wkrótce po zakończeniu II wojny światowej, spotkał się z Wittgensteinem, którego poglądy były bliższe logicznym pozytywistom. Podobno doszło między nimi do bójki, w której obaj sięgnęli po pogrzebacze (niektórzy naoczni świadkowie zakwestionowali relację Poppera z tego spotkania). Tak czy inaczej wskazuje to na silną antypatię między dwoma filozofami.

Jeszcze przed wkroczeniem Hitlera do Austrii Popper wraz z żoną opuścił Wiedeń i osiadł w Nowej Zelandii, gdzie pracował nad Społeczeństwem otwartym... - książką, która przyniosła mu rozgłos.

Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie stanowi wszechstronną krytykę totalitaryzmu, zarówno prawicowego, jak i lewicowego (zawartą tam argumentację kontynuował w pracy Nędza historycyzmu). Istotą popperowskiego otwartego społeczeństwa jest swobodny rozwój idei, poddany wszakże rygorom odpowiedzialności. Niewątpliwie Popper nieco zbyt optymistycznie zapatrywał się na wspaniałe możliwości tego typu społeczeństwa - krytycy często zwracali uwagę, że jego otwarte społeczeństwo wcale nie jest tak swobodne ani tak odpowiedzialne, jak mogłoby się wydawać. W odróżnieniu od indywidualistycznego społeczeństwa otwartego, społeczeństwo zamknięte ma charakter kolektywny. Funkcjonuje jako organiczna całość, plemię, pierwotna masa ludzka, której członkowie są niezdolni do stawiania oporu wobec obowiązującej ideologii ani do przyjmowania nowych, postępowych idei. Popper uważa, że procesy zachodzące w społeczeństwie otwartym najlepiej służą rozwojowi społecznemu, ponieważ przybierają postać, jak to nazywa, „cząstkowej inżynierii społecznej”, czyli postępu podporządkowanego praktyce, a nie doktrynie.

Bardzo trudno wskazać wyraźną granicę między opisanymi przez Poppera typami społeczeństw; Popper niewątpliwie pominął w swoim opisie wiele zjawisk o bardziej złożonym charakterze. Zdecydowanie nie poradził sobie na przykład z bezspornym faktem istnienia kolektywistycznego aspektu życia społeczeństw otwartych - zignorował np. dzieło francuskiego socjologa Emile’a Durkheima, autora najgłębszych (mimo pewnych słabości) analiz życia zbiorowego. W trakcie całej