60179 IMG10 (7)

pbszanlw^roImczycJa^

oparta była głównie ^

powszedni

o wadze, jaką przywiązywali Sumerowie do czynności urzędniczych. Wszystko musiało być zarejestrowane, zaksięgowane, zapisane na tabliczce. Być może, dla Sumerów ów przerost biurokracji był przekleństwem; dla współczesnej nauki jeg on błogosławieństwem, pozwala bowiem odtworzyć z dużą dokładnością obraz życia kraju, prześledzić rozwój stosunków gospodarczych, prawnych, rodzinnych itd. od najdawniejszych czasów.

( Najstarsze piktograficzne tabliczki z okresu Uruk, a więc z przełomu i początku m tysiąclecia, trudno nazwać dokumentami gospodarczymi, były to raczej notatki sporządzane dla pamięci. Prymitywne pismo nie pozwalało na wyrażanie oderwanych pojęć; z jego pomocą można było co najwyżej utrwalić pewne fakty, ale i te tabliczki opowiadają o tym, jak przedstawiała się gospodarka sumeryjska w zaraniu dziejów. Ziemia stanowiła własność bogów, a więc świątyń, w których owi bogowie „mieszkali”. Tę ziemię, wydzieraną pustyniom i stepom wspólnym wysiłkiem całej społeczności, biorącej udział w złożonych pracach irygacyjnych, uprawiali zarówno osiadli na niej mieszkańcy, jak też ludzie zamieszkali w mieście. Być może, ci pierwsi stanowili rdzenną, z dawna na tych terenach osiadłą ludność tubylczą, zaś ci drudzy to byli właśnie Sumerowie-przybysze. Jeśli tak było, to — zdaniem części uczonych — owi chłopi stanowili grupy ludności niewolniczej/^

/Nie tylko ziemia należała do bogów. Tak jak w przedhistorycznej epoce ustroju rodowo-plemiennego wszystkie bogactwa stanowiły wspólną własność społeczności, tak teraą stały się one własnością bogów. Zasada wspólnoty została zastąpiona zasadą jedynego właściciela-boga, który poprzez zarządzającą jego dobytkiem świątynię wydziela ludziom to, co jest im potrzebne do życia. ^Archaiczne tablicżkT z Uruk świadczą, że ludziom uprawiającym pola bQgim_Jnanny przydzielano woły robocze i płu£i. Są to dane niezmiernie istotne, świadczą bowicni,"""że już u progu III tysiąclecia Sumerowie od prymitywnej, ręcznej, wykonywanej tylko za pomocą motyki pracy w polu. przeszli do uprawy „zmechanizowanej”. Prócz wołów do ciągnięcia pługa używano również osłówrO rozwiniętej i opartej na tej samej zasadzie gospodarce rolnej świadczą również tabliczki z Dżamdat Nasr. Spotyka się w nich często określenie CdonT~ptugów7. Stanowił on itie -tylko świątynny magazyn narzędzi rolniczych. Był to niejńko centralny zarząd gospodarld rolnej świątyni. Stąd otrzymywali rolnicy pługi, motyki, bydło robocze, a także ziarno siewne i karmę dla wołów i osłów.

{^Zbiory przekazywano do świątynnych spichlerzy w całości, a odpowiednie magazyny wydawały zatrudnionym przy pracach w polu żywność, odzież itd. Cała działalność gospodarcza była ściśle scentralizowana i dokładnie zorganizowana Do prac na roli kierowano zespoły robotników, podporządkowane kierownikowi czy nadzorcy, z pewnością doświadczonemu, obdarzonemu właściwymi pełnomocnictwami przedstawiciela administracji świątynnej/^}

Główną uprawą w tamtej epoce był jęczmień/i pszenica. Ale równocześnie

I    owijało się również sadownictwo, ogrodnictwo i leśnictwo.

^r'^lW«'^!'ine wyżej piktograficzne tabliczki świadczą, że w ogrodach warzywnych i ino cebulę i bób, że istniały plantacje palm daktylowych oraz tamaryszku. i    życia gospodarczego w Sumerze była niewątpliwie wynikiem

I geofizycznych w dolinie Dwurzecza. Tylko ścisła organizacja społecz-mogła zapewnić rozbudowę i właściwą konserwację złożonego systemu / idniające°o, znacznie bardziej skomplikowanego niż w dolinie Nilu. Czuwały > _nTD odpowiednie instancje świątynnej administracji — należało pilnować .wiuffo rozdziału wód. troszczyć się o naprawę gęstej sieci wielkich i małych zapobiegać niedoborowi wody w długotrwałym okresie suszy. Część tych ^•wykonywali w swoim zakresie sami rolnicy.

spełniające się ziarnem i innymi płodami ziemi świątynne spichlerze stanowiły jpył bogactwa Sumeru. Ewidencja wpływów i wydatków była koniecznością; gmtdzooe nadwyżki stanowiły „kapitał zakładowy”, umożliwiający wszechstronny gospodarki. Epos o En merkarze i władcy Aratty, którego akcja rozgrywała gv tych właśnie zamierzchłych czasach, wyraźnie wskazuje, że głównie dzięki ! łyżkom rolniczym Sumerowie mogli rozszerzać swe wpływy, sięgać po

toaacjęnad ościennymi krajam/ ____-------\

2 pewnością już w czasach Uruk i Dżamdat Nasr/ obok dominującego ttaDtti uprawy ziemi przez „ludzi świątyni”, stanowiących w pewnym sensie ąwiednik robotników rolnych, stosowano również system wydzierżawiania apci pól. Początkowo chyba osiadłym tam gminom, później poszczególnym &tan. W miarę rozwoju życia gospodarczego ta druga forma występowała I aa częściej./Dokumenty gospodarcze z Ur, Szurupak czy Lagasz z połowy 3 tysiąclecia — a więc z okresu kiedy świątynia przestała być jedynym i śmiem bogactw materialnych, kiedy pałac ensi staje się konkurującą, Iwsradna. a następnie dominującą siłą gospodarczą^— zdają się potwierdzać Itąp rozpowszechnionym wydzierżawianiu pół./Posiadłości ziemskie świątyń ■WcKich obejmują obszary setek albo i tysięcy” hektarów. Świątynia bogini ■tor w Lagasz np. dysponowała 4450 hektarami pól uprawnych (bez sadów, lęwtfw. plantacji leśnych). Dzierżawcy przekazywali świątyni lub pałacowi I tią trzecią zbiorów tytułem opłaty za uprawianie ziemi. Jednakże aż do 9 panowania III dynastii Ur, fyedy ogrogina /większość 1 ^ila-własność-królewską (Tfr państwową)^ gospodarka

i kwyiEpTkierowanych przez urzędy cenfrąlne, do uprawiania/pól/~0rupy I ^łów złożone z 10—24 osób wykonywały wszystkie prace na przydzielonym ■ • tonie, otrzymując ^w zamian żywność ze świątyni czy pałacu. Przydzielano l^poh, z których plony przeznaczone były na potrzeby rolników. Tak np. z dokumentów z czasów III dynastii Ur informuje, że z zebranych zespól rolników 82 800 gur ziarna (1 gur = 300 siła = 121 litrom) pienie engarów przeznaczono 4425 gur. Udało się obliczyśL^e w gospodarce ^miasta llmmy w tym okresie pracowało 3000 robotników,/