60471 str 194 195

skiego powstrzymało i zmusiło- do odwrotu trzytysięczną kolumnę pruską generała Hirschfelda. Powstańcy I>onieśli jednak wielkie straty.

10. W bitwie pod Małogoszczą, 24 lutego 1863 roku, około 2400 powstańców pod dowództwem Mariana Langiewicza stoczyło krwawy bój z atakującymi koncentrycznie oddziałami rosyjskimi Czengierego, Dobrowolskiego i Gołubowa (razem około 4000 ludzi). Langiewicz nie dał się rozbić, ale musiał ze stratą 300 zabitych, 500 radnych i taboru wycofać się w stronę granicy austriackiej.

32.

ILE TO WSZYSTKO KOSZTOWAŁO?

1.    Pospolite ruszenie nie mogło być wykorzystywane do działań poza granicami państwa, choćby działania te były jak najbardziej obronne, a to dlatego, że — jak pisał w XVI wieku Stanisław Sarnicki — „jeślibyśmy też za granicę chcieli, tedy by ad hastam żadnego pana chrześcijańskiego dochód nie wystarczył”. Przekonuje o tym prosty rachunek: w czasach Zygmunta Augusta 5 grzywien to 8 zł, zaś szlachty obowiązanej do służby w pospolitym ruszeniu było co najmniej 60 000, daje to więc 480 000 zł, gdy całkowity roczny dochód skarbu państwowego nie sięgał nawet 300 000 zł (82.000 zł przynosił dochód z królewszczyzn, a 185 000 zł dochód z podatków). Niemniej jednak jest faktem, że pospolite ruszenie dwa razy — w 1496 i 1509 roku — było użyte do działań poza granicami państwa. Stało się to wszakże w specyficznych okolicznościach. W obu przypadkach chodziło o wyprawę do Mołdawii i można było argumentować, że nie jest to wyprawa zagraniczna, gdyż Mołdawia była polskim lennem. Ponadto w pierwszym przypadku król Jan Olbracht uzyskał zgodę szlachty za cenę nowych przywilejów. Ale już w 1509 roku wyprawienie pospolitego ruszenia poza granice państwa spotkało się z oburzeniem szlachty i król Zygmunt Stary musiał wystawić w 1510 roku specjalny dokument gwarancyjny, że to się nigdy nie powtórzy.

2.    Koszt wyprodukowania jednej bomba rdy był równoważny cenie około 500 krów, a koszt jednego wystrzału z tej bombardy cenie około 10 krów.

3.    Wydatki skarbu królewskiego na koszty trzynastoletniej wojny z Krzyżakami (1454—1486), wynoszące 1300 000 zł, pochłonęły całkowity dochód tego skarbu z 18 lat!

4.    Z trudem, gdyż za Aleksandra Jagiellończyka roczny żołd jednego husarza wynosił 24 zł (dla 4000 wyniosłoby to 96 000 zł), a roczny dochód skarbu królewskiego zaledwie sięgał 100 000 zł.

5.    Aż 87 585 zł! Obliczył to skrupulatnie lennik Korony, książę pruski Albrecht Hohenzollern, w swoim Kriegsardnungu, -tłumaczonym w 1561 roku na język polski przez Macieja Strubicza (Księgi o rycerskich rzeczach a sprawach wojennych). Dla porównania: w 1553 roku skarb królewski osiągnął z dochodów publicznych 72 000 zł.

6.    Żołd piechura wynosił w końcu XV wieku 5 zł kwartalnie, a w XVI wieku wzrósł do 6 i 8 zł.

7.    Żołd piechura cudzoziemskiego autoramentu wynosił w latach trzydziestych XVII wieku 12 zł miesięcznie, a za sprowadzany z Holandii muszkiet płaciło się 8,5 zł.

8.    Żołd towarzysza chorągwi husarskiej wynosił w 1648 roku 164 zł rocznie, a w 1677 roku 204 zł.

9.    Zadłużenie skarbu koronnego z tytułu nie wypłaconych żołdów wynosiło w 1659 roku 6 milionów 800 tysięcy zł.

10.    Tym, że dochody państwa polskiego były niższe od dochodów wymienionych krajów. Pod koniec XVII wieku dochód państwowy Francji liczono na 360 milionów, Anglii na 240 milionów, Turcji na 180 milionów, Szwecji na 23 miliony, a Polski zaledwie na 13 milionów zł.

33.

PUŁK PUŁKOWI NIE RÓWNY

1. Nie. Wprawdzie królewicz Władysław dowodził pod Chocimiem (1621) dużym związkiem taktycznym <10 000 jazdy i piechoty), ale związek ten nazywano

13*

195