60588 obraz6 (36)

124 E. E. Evans-Pritchard - Religia Nuerów

wic jednakże, Bóg wybiera szczególną osobą sam i bierze ją własną ręką. Nuerzy powiadają, że wybrany staje się krewnym bądź przyjacielem Boga^{1 2 3 4}. Z tego też powodu osoba trafiona piorunem nie jest chowana w zwykły sposób i nie odprawia się dla niej zwykłego pogrzebu. Odniosłem jednak wrażenie, co stwierdziłem gdzie indziej, że zachowuje się formalne reguły pogrzebu. Smith powiedziała mi, że tak nie jest, a jej stwierdzenia zgadzają się lepiej z tym, co odnotowałem powyżej⁵.

Osobę piorun trafia przeważnie w jej szałasie lub chacie, ściany wypalonego budynku walą się nad ciałem, a zwęglone kawałki krokwi, wsporników i strzechy leżą nad mmi. Jeżeli piorun uderzy człowieka w buszu, jego ciało przykrywają trawa i ciernie. Nuerzy powiadają, że to, co okrywają, to tylko ring, ciało. Yiegh, życie, czyli w tym kontekście dusza, zostało wzięte do Boga i stało się Jego częścią. Ofiary należy złożyć natychmiast. Ludzie składają je Bogu, jeżeli piorun trafi w szałas lub chatę nie powodując niczyjej śmierci, ponieważ nieszczęście, będące bezpośrednią boską interwencją Boga w sprawy ludzi, jest niebezpieczeństwem, od którego należy się uwolnić. Powiadają oni: ba luakkierka del, „szałas odpokutował jednym ze zwierząt przydomowych”⁶. Gdy zginie człowiek, jego krewni czują, że są w wielkim niebezpieczeństwie, a każdy ściśle związany ze zmarłym składa ofiary, jak tylko dowie się o nieszczęściu. Krewni matki i ojca oraz powinowaci zmarłego przyprowadzają woły, owce i kozy na kopiec nagrobny i składająje tam w ofierze. Nawet luźniej spokrewnieni członkowie klanu i niezwiązani z rodziną przyjaciele i sąsiedzi składają ofiary. Kiedy ginie dziewczyna, jej ukochany składa zwierzę w ofierze. Cała wspólnota jest zaangażowana, a ludzie z sąsiednich wsi, którzy nie czują się dostatecznie mocno związani ze zmarłym, by ofiarować zwierzę, zostawiają w milczeniu na kopcu liście tytoniu, Nuerzy wierzą, że jeżeli nie złoży się natychmiast ofiar, colwic może wrócić, przynosząc śmierć ludziom i zwierzętom. Bliscy krewni zmarłego są tak nieczyści, że dalsi krewni oraz są-siedzi nie mogą jeść ani pić w ich domach, zanim nie zostaną złożone ofiary: zwierzęta muszą pójść za zmarłym, by ludzie mogli odzyskać pokój. Nuerzy powiadają: ca je kirka detkene rueth, „On [zmarły] odpokutował kilkoma ze stada przydomowego [owcami i kozami] oraz wołami”. Ofiary oczyszczają krewnych i odwracają od nich dalsze nieszczęścia⁷.

Opisane ofiary odwracają tylko bezpośrednie niebezpieczeństwo. Krewni nie są wolni od zwykłego skalania śmiercią i nie uwolnią się od niego, dopóki nie zostanie odprawiona kolejna ceremonia kilka tygodni lub miesięcy później. Ta ceremonia przypomina zwykły cuol woc, ceremonię żałobną, odprawianą dla osoby, która zmarła inaczej niż od pioruna. Zostanie ona opisana później. Nuerzy nazywają ją jednak inaczej. Powiadają, jak odnotowałem, że nie odprawia się ceremonii żałobnej dla colwic. Różnica między zwykłym pogrzebem a ceremonią upamiętniającą colwic jest następująca: podczas gdy w obydwu jednym z celów jest oczyszczenie żywych, innym w zwykłej jest wysłanie duszy zmarłego do duchów przodków, czego nie ma w ceremonii dla colwic. Dusza człowieka zabitego piorunem przenosi sięjuż momencie śmierci do niebieskiego domu. Niemniej jest być może tak, że ceremonię tę odprawia się nie tylko, by oczyścić żywych i upamiętnić zmarłego, ale również by związać jego duszę na trwałe ze sferą wyższą tak, by nie miała ona już powrotu do żywych; tak samo jak zwykła ceremonia żałobna umieszcza duszę w podziemiach świata duchów zmarłych.

W 1936 roku u zachodnich Nuerów miałem sposobność być świadkiem takiej ceremonii dla dziewczyny o imieniu Nyakewa, córki Rwacara. Po południu kobiety z wioski zebrały się w ogrodzie domu zmarłej dziewczyny, by uwarzyć piwa. Przy takiej okazji jest zwyczajem, że kobiety pracują razem, a nie każda w swoim domu. Podczas gdy zajmowały się one warzeniem piwa, zaczął padać deszcz, wówczas kobiety wyrzuciły popiół z drwa⁸ w powietrze i zwróciły się do Nyakewy: „Siostro, czyżbyś chciała w ten sposób popsuć naszą pracę? Przecież robimy ją dla ciebie”. Deszcz szybko przeleciał, choć niebo zostało zachmurzone na resztę dnia. Nuerzy

^2X W notatce o colwic („Man” 1949) przełożyłem frazę ca mar e kwoth jako „został wzięty do rodziny Boga”. W formie pisanej może mieć ona takie znaczenie, teraz jednak

myślę, że mogłem nie usłyszeć właściwie słów i że to, co usłyszałem, należy przełożyć tak:

„został on uderzony przez Boga [piorunem]”. Niemniej idea pokrewieństwa czy przyjaźni

z Bogiem jest wyrażana również w takich kontekstach, które nie zostawiają miejsca dla pomyłki.

Tę samą ideę odnajdujemy też u Szylluków. Nie chowają oni ani grzebią osób zabitych piorunem. Taka śmierć jest honorem, a rodzina ma poczucie, że dokonała ofiary i odtąd cieszyć się będzie powodzeniem (O. D. S. Oyler, Shilluk Notes, „Sudan Notes and Records” 1926, s. 58-59). Lienhardt powiedział mi, że również Dinka nie chowają osób zabitych przez piorun.

³⁽¹ Del oznacza zarówno owcę, jak kozę.

Lienhardt powiedział mi, że wołu należy złożyć w ofierze w wieczór po śmierci, tuż przed zachodem słońca, a mięso z niego należy zjeść w ciągu nocy. Zasada ta obowiązuje tylko dla ofiar z tej okazji. Jest to pewno kolejne skojarzenie colwic z ciemnością.

Jest to popiół z ogniska, na którym kobiety gotują, a nie popiół z gnoju bydlęcego z ognisk męskich w oborach i kraalach.