62614 skanuj0079 (23)

6.5. Zróżnicowanie ekosystemów

289

tych często występują zakwity glonów i deficyty tlenowe w ciągu lata, natomiast zimą zdarzają się „przyduchy” powodujące masowe wymieranie ryb. Przy dnie gromadzi się zwykle siarkowodór, metan i dwutlenek węgla, które wskazują na intensywne procesy gnilne. W jeziorach eutroficznych występuje wiele gatunków roślin swobodnie pływających (rzęsy), o liściach pływających (grążel żółty, grzybienie białe, rdestnica pływająca) i zanurzonych (rdestnice, wywłóczniki, włosieniczniki), a na obrzeżach szuwary zbudowane z trzciny, pałki i różnych gatunków turzyc. W płytkiej strefie jezior eutroficznych, czyli w litoralu oraz na bagnistych brzegach rośliny te budują zbiorowiska reprezentujące klasy Potamogetonetea i Phragmitetea, natomiast lądowaciejące części jezior porasta roślinność niskotorfowiskowa z klasy Scheuchzeńo--Cariceteajuscae i Alnetea glutinosae.

Skrajnym typem jezior eutroficznych są zbiorniki hipertroficzne, w których woda przypomina gęstą zupę, zawiera ogromną ilość fosforu i azotu, a poniżej kilku centymetrów tlen już nie występuje. Takie zbiorniki występują najczęściej w zlewniach na terenach rolniczych lub stanowią bezpośredni odbiornik ścieków komunalnych lub przemysłowych.

■    Jeziora mezotroficzne są typem pośrednim między jeziorami oligo- i eu- Jeziora troficznymi, co wyraża się w fizycznych i chemicznych właściwościach dna i wody, ^mezotro^^czne zwłaszcza zaś w charakterze roślinności.

■    Jeziora dystroflczne, z reguły małe (powierzchnia < 1 ha) i należące do Jeziora tzw. jezior nieharmonijnych, są bogate w związki humusowe, które nadają wodzie dystroficzne kwaśny odczyn i brunatną lub czarną barwę. Z roślin dominują mchy-torfowce,

które tworzą pło stopniowo pokrywające taflę wody. Z czasem staje się ono pionierskim siedliskiem nielicznych roślin naczyniowych, m.in. krzewinek z rodziny wrzosowatych i turzyc, budujących zbiorowiska z rzędu Scheuchzerietalia palustris i z klasy (hycocco-Sphagnetea. Pło torfowcowe najczęściej stopniowo przechodzi w torfowisko wysokie, a na okrajkach w bór bagienny.

Rośliny i zwierzęta jezior są ważnym składnikiem przyrody na obszarach podlegających ochronie prawnej. Wystarczy nadmienić, że w parkach narodowych występuje 88 jezior o łącznej powierzchni ponad 14 tys. ha, a w rezerwatach przyrody ponad 200 jezior, w większości małych, zajmujących łącznie ok. 15,5 tys. ha.

Rezerwaty przyrody często znajdują się w granicach parków krajobrazowych, które ponadto mają na swoim obszarze co najmniej kilkadziesiąt innych jezior, nie-będących rezerwatami przyrody. Obecność jezior w parkach narodowych, rezerwatach przyrody i w parkach krajobrazowych nie oznacza, że ten typ ekosystemów wodnych jest w Polsce dostatecznie chroniony. Uwaga ta dotyczy szczególnie unikatowych i silnie zagrożone jezior oligotroficznych, z których tylko część doczekała się ochrony prawnej.

Starorzecza, powstałe z odcięcia zakola rzeki od głównego jej koryta przez wał Starorzecza przykorytowy nazywane bywają „rogalem”, „księżycowym stawem”, „kiszką” bądź też, zależnie od genezy, „starą” Wisłą, „starą” Odrą itp. W dolinach większych rzek