skanuj0055 (37)

6.5. Zróżnicowanie ekosystemów

265

jaworzyny w górach lub na ich przedpolu, zajmujące łącznie zaledwie kilkadziesiąt hektarów, lub zboczowy las lipowo-klonowy na stromych zboczach w piętrze pogórza Sudetów, należące do związku Tilio plathyphyllis-Aceńon. Ogółem udział naturalnych lasów i borów w całkowitej powierzchni polskich lasów wynosi zaledwie 22,7%, pokrywają one zatem ok. 4% obszaru kraju.

Oto przegląd głównych typów ekosystemów leśnych:

Lasy grądowe (grądy)

■    Lasy grądowe (grądy), czyli wielogatunkowe i w naturalnej postaci wielowarstwowe lasy liściaste na siedliskach eutro- i mezotroficznych, pokrywały przed wiekami większość obszaru Polski i rozległe tereny środkowej Europy. Obecnie, choć znacznie zredukowane, nadal reprezentują ekosystemy silnie zróżnicowane, Zależnie od położenia geograficznego, a także topografii terenu oraz żyzności i wilgotności podłoża. Na przykład, na zachodzie kraju w warstwie drzew, obok dominującego dębu szypułkowego, lipy drobnolistnej, klonu zwyczajnego i jaworu, występuje buk zwyczajny, na wschodzie świerk zwyczajny, a na południu, oprócz buka, także jodła pospolita. Zależnie od regionu zmienia się także lista gatunków roślin zielnych, niemniej jednak naturalne grądy zawsze charakteryzuje wyraźna struktura wielowarstwowa, bujny podszyt (warstwa krzewów i podrostu drzew) i runo oraz i dobrze rozwinięta warstwa mszysta. Bogactwo florystyczne (przeciętnie kilkadziesiąt gatunków roślin naczyniowych i naziemnych mszaków w płacie) sprawia, że także różnorodność gatunkowa zwierząt jest tu obfitsza niż w większości innych typów ekosystemów leśnych.

Obecnie wyróżnia się trzy podstawowe zespoły grądów:

1)    subkontynentalny Tilio- Carpinetum, szeroko rozprzestrzeniony i zróżnicowany na wiele postaci regionalnych i siedliskowych, zajmujący ok. 45,5 tys. ha (ponad 0,5% wszystkich lasów);

2)    środkowo-europejski Galio syhratid-Carpinetum, o łącznej powierzchni ok. 17,8 tys. ha w południowo-zachodniej i środkowo-zachodniej części kraju;

3)    subatlantycki Stellario holosteae-Carpinetum betuli, spotykany na łącznej powierzchni ok. 10 tys. ha na Pomorzu.

Duże obszary kraju pokryte w przeszłości przez grądy zostały przez leśników przekształcone w monokultury sosnowe, co doprowadziło do uruchomienia procesów bielicowania gleb i spadku ich żyzności. Realizowany obecnie proces odwrotny, tj. przebudowy drzewostanów w kierunku ich zgodności z właściwościami siedlisk, pozwala sądzić, że powierzchnia grądów w Polsce będzie się stopniowo zwiększać. Pełny proces ich regeneracji, według szacunków ekologów i gleboznawców, będzie wymagać jednak 300—400 lat.

Lasy łęgowe (łęgi)

■    Lasy łęgowe (łęgi), azonalne zbiorowiska leśne związane w większości z dolinami cieków wodnych, najczęściej z ich tarasami zalewowymi, oraz warunkami powolnego przepływu wód, należą do bardzo rzadkich i zanikających typów lasów w Europie, niestety, zagrożonych także w Polsce. Dzielą się na dwie grupy, zależnie od rodzaju podłoża, częstości zalewu oraz długotrwałości podtopienia terenu.