62844 soc 21

I

sencją chorobową sankcjonowane jest zwolnieniem lekarskim _Ni podlega dość licznym badaniom w ramach, między innymi, socjologii pracy i medycyny społecznej.⁵

... Absencja chorobowa ma także, często niedostrzegalny, wymiar rodzinny. Dla sytuacji rodzinnej nie jest obojętny fakt ograniczenia przez osobę chorą działalności zawodowej. Jednym z rezultatów chorowania, a więc ograniczenia „realizacji ról społecznych” w pracy zarobkowej, staje się bowiem . zredukowanie dochodów osoby chorej, które składają się na • dochód całej rodziny .i warunkują poziom jej egzystencji. Chorowanie ma także jeszcze jedno oblicze finansowe. Powoduje bowiem na ogół wydatki, które wynikają z leczenia - zakup leków, wizyty i dojazdy do lekarza itp. W związku z chorobą zmianie ulega nie tylko struktura dochodów, ale także '* struktura wydatków, zachodzą więc znaczne zmiany w budżecie rodziny.

Choroba to także ograniczenie realizacji ról społecznych w rodzinie. Wiedza na ten temat jest niewielka. Mało rozpoznane są zmiany, jakie zachodzą w rodzinie w związku z tym, że człowiek chory zmniejsza swą aktywność w życiu rodzinnym, natomiast wzrasta jego zapotrzebowanie na dodatkowe świadczenia, niezbędne staje się również zastąpienie osoby chorej w jej codziennych obowiązkach domowych.

Przyjęcie w badaniach nad rodziną, w sytuacji choroby jednego z jej członków, socjologicznej definicji choroby wyzna-. czyło zakres analizy. Obejmuje ona zmiany spowodowane ograniczeniem aktywności produkcyjno-zarobkowej chorego i pojawieniem się nowego rodzaju wydatków oraz zmiany zachodzące w rodzinie na skutek zawężenia aktywności człowieka chorego w życiu rodziny, łącznie z koniecznością dodatkowych świadczeń na jego rzecz przez osoby zdrowe.

Trzeba podkreślić, że przedstawione podejście nie wyczerpuje złożonej i wieloaspektowej problematyki zmian zachodzących w rodzinie na skutek choroby jednego z jej członków, lecz stanowi jedną z propozycji zakresu badań.

Praca przedstawia wyniki dwóch równolegle prowadzonych tematów badawczych, jeden dotyczył zmian w rodzinach osób z chorobą nowotworową, drugi funkcjonowania

rodzin niepełnych w sytuacji choroby jednego z jej członków.W obu badaniach rodziny dobrane były według kryterium medycznego i strukturalnego. W badaniu rodzin o ób chorych onkologicznie decydujące było kryterium medyczne. Z aktualnej listy pacjentów szpitalnych wybrano, posługując się dodatkowym kryterium struktury rodziny, rodziny pełne i mające przynajmniej jedno dziecko, które nie przekroczyło 16 roku życia. Badaniem objęto 94 pacjentów leczonych w szpitalu onkologicznym w Lublinie z powodu choroby nowotworowej. W badaniu drugim decydowało kryterium strukturalne; badanie objęło wszystkie rodziny niepełne, o których udało się zdobyć informacje, zamieszkujące w wybranej dzielnicy Lublina, mające co najmniej jedno dziecko do 16 lat. Badanie przeprowadzono w 140 rodzinach matek samotnie wychowujących dzieci. Pominięto w badaniu rodziny samotnych ojców, uzyskano bowiem tylko dwa adresy.

Obie grupy rodzin, oprócz struktury, różnił także charakter choroby. U chorych onkologicznie występuje choroba ciężka, przewlekła i powodująca duże zagrożenie utraty życia.⁷ Samotne kobiety-matki były na ogół osobami zdrowymi. Zmiany w ich rodzinach były analizowane retrospektywnie w stosunku do sytuacji choroby, którą najczęściej jest przeziębienie, choroby gardła i inne „zwykłe” choroby. Tylko część kobiet (około 30 %) miała przewlekłe choroby, jak choroby kręgosłupa, serca, przewodu pokarmowego. Żadna z kobiet ani żadne z ich dzieci nie cierpiało, w okresie prowadzonego badania, na chorobę bezpośrednio zagrażającą życiu.

Dla celów porównawczych posłużono się wynikami badań nad rodzinami osób chorych na tzw. choroby psychosomatyczne - choroby układu krążenia i chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy. Kryteria dobom tej grupy rodzin były analogiczne jak w przypadku rodzin osób chorych na chorobę nowotworową.⁸

2. Role zawodowe w sytuacji choroby 2.1. Choroba a ograniczanie aktywności zawodowej

Wielu autorów zwraca uwagę, że „istnieje taka grupa osób, dla których wyrzeczenie się normalnie pełnionych ról

93