61698 S6300649

, I ,

tożsamych rzeczy bądź sytuacji. Uznanie tożsamości, będące podsta kwalifikacji słownej, jest kategorią operacyjną, wynikiem pewnei

gay rynce wytcracza się poza uuwaiony uzus. upisany przez Kichard wypadek nazwania łapy szympansa „nogą” nie jest więc odosobnij.

nosa

s.

Tego typu wątpliwości bywają nieraz przedmiotem jałowych sporów których beznadziejność polega na tym, że każdy z uczestników sporu ^ inne nawyki semantyczne i, zamiast podjęcia wspólnych ustaleń znaczę niowych, przerzuca się problem w płaszczyznę rzeczywistości pozaj&y kowej.

Problem katachrezy oraz wewnętrznego rozczłonkowania znaczą stanow ią podstawową trudność opisów leksykograficznych. Do kiedy bowiem dane słowo używane jest w określonym odniesieniu na prawad doraźnego rozciągnięcia znaczeniowego, od kiedy zaś otwiera w obrębie sensu polisemicznego osobny wariant znaczeniowy? Jakie relacje semantyczne zachodzą w obrębie znaczeń słów polisemicznych? Czy jedne z nić są pry mamę, podstawowe, inne zaś pochodne?

Nie odpowiemy teraz na wszystkie nasuwające się tu pytania. Odpowiedź na nie zawarta być może w konkretnych monografiach hasłowych znaczeń słów w słowniku. Wydaje się jednak, że poprzednie wywody dom czyły podstaw teoretycznych do podejmowania w tym zakresie świadomyd decyzji. Zajmijmy się jedynie pewnymi kwestiami ogólnymi pojęciowo*; minologicznymi mogącymi dopełnić te wcześniejsze ustalenia.

Nie negując potrzeby badań diachronicznych w zakresie rozwoju sy stemu semantycznego, trzeba jednak zgłosić zastrzeżenie wobec przm szenia kategorii pojęciowych stanowiących narzędzia opisowo-badawa w obrębie diachronii na analizy synchroniczne i odwrotnie: trzeba odda lić aktualną przenośnię o charakterze predykacji od u warunkową;

przenośnią katechretyczną „metafor językowych” oraz doraźnych kata-chrez. Podobnemu rozdziałowi ulec musi zespół pojęć analitycznych związanych z regularnym kodowym funkcjonowaniem języka i jego użyciami figuralnymi - tropicznymi. Za Zwiegincewem⁷⁰ i Okopień-Sławiń-ską (nawiązująca w swej pracy do jego stanowiska⁷¹) powtórzmy, że wszystkie znaczenia wyrazu utrwalone w kodzie są w jednakowym stopniu „właściwe”. Dla opisu synchronicznego „takie kategorie - dodajmy ze Zwiegincewem - jak »znaczenie podstawowe«, »znaczenie bezpośredniej »znaczenie przenośne« są zupełnie niepotrzebne. Są to kategorie czysto umowne, pozbawione wszelkich kryteriów lingwistycznych. W rzeczywistości istnieją tylko warianty leksykalno-semantyczne wyrazu, które nie znają żadnych podziałów na podstawowe i pochodne, realne i przenośne, i są pod tym względem zupełnie równouprawnione”⁷².

O ile przy synchronicznym opisie kompetencji językowej nieuzasadnione jest stosowanie terminów takich, jak „znaczenie właściwe”, „znaczenie podstawowe”, „prymame”, o tyle są one niezbywalne przy analizie realnego funkcjonowania języka, uwzględniającej różne jego użycia niekodowe: metafory i katachrezy. Dająca się zauważyć w obrębie interesującej nas dziedziny konfuzja terminologiczna związana jest z nieod-dzielaniem w sposób ostry sfery zjawisk językowych i sfery zjawisk mownych. Tylko w mowie zachodzi owa szczególna derywacja znaczeniowa, jaką jest metafora, i tylko wtedy jest sens mówić o „znaczeniu przenośnym”, „figuralnym” itp. Znaczenie to realizuje się w opozycji do znaczenia kodowego, które wtedy - ale właśnie dopiero wtedy - staje się wobec niego „znaczeniem podstawowym”, „prymamym”, „właściwym”.

Symptomatyczne i zgodne z podzielanym tu poglądem są próby tworzenia terminologii, mającej odróżnić dwa odrębne i niesłusznie niekiedy utożsamiane szeregi zjawisk, jakimi z jednej strony są zjawiska, które określa się jako „metafory genetyczne”, „zwyczajowe”, .językowe”, z drugiej - metafory właściwe. Próby takie są wyraźnie widoczne na przykład w propozycji terminologicznej Weinricha (wyróżniającego „śmiałe me-

™ Chodzi tu o jego książkę Semazjologia. przel. J. Fleszner, Warszawa 1962.

⁷¹ Por. jej studium Metafora be: granic (zob. przypis

¹¹ Por. W. Zwiegincew, <>/>. ci/., s. 309. Sąd ten cytuje A. Okopień-Stawińska, op. cit., s. 11.

385