64481 PwTiR096

190 Rozdział 7

Omawiana ustawa przewiduje cztery formy ochrony zabytków:

•    wpis do rejestru zabytków, prowadzonego przez wojewódzkiego konserwatora zabytków, którego decyzja jest podstawą wpisu i podlega ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym;

•    uznanie za pomnik historii, co następuje w trybie wyżej omówionym;

•    utworzenie parku kulturowego na podstawie uchwały rady gminy po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, co ma na celu ochronę krajobrazu kulturowego i zachowanie wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla lokalnej tradycji budowlanej i osadniczej;

•    ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, co jest nową formą ochrony zabytków, rozszerzającą zadania gminy w tym zakresie.

Ewidencja zabytków jest podstawą do sporządzania programów opieki nad zabytkami przez gminy, powiaty i województwa. Jeśli gmina posiada gminny program opieki nad zabytkami, to jego ustalenia są uwzględniane we wspomnianym studium uwarunkowań oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Przy tym projekty i zmiany takiego planu, podobnie jak planu zagospodarowania przestrzennego województwa, podlegają uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Właśnie ten organ prowadzi wojewódzką ewidencję zabytków' w formie kart ewidencyjnych zabytków znajdujących się na terenie województwa. Zbiór tych kart znajdujących się w wojewódzkich ewidencjach zabytków' tworzy na szczeblu centralnym krajową ewidencję zabytków, prowadzoną przez Generalnego Konserwatora Zabytków. Natomiast wójt (burmistrz, prezydent miasta) prowadzi gminną ewidencję zabytków w formie kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminu, objętych wojewódzką ewidencją zabytków. Wszystkie wymienione ewidencje zabytków są więc ze sobą powiązane, a zasady ich prowadzenia określa rozpoiządzenie Ministra Kultury z 2(XM r.

W celu stworzenia na szczeblu centralnym warunków niezbędnych do realizacji ochrony zabytków i opieki nad zabytkami minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego opracowuje krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Na wniosek wskazanego ministra taki krajowy program uchwala Rada Ministrów na okres 4 lat. Analogiczne programy wojewódzkie, powiatowe i gminne uchwalają odpowiednio sejmiki województw, rady powiatów oraz rady gmin. Realizacja tych programów ma na celu m.in. wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego, zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania, jak też podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb turystycznych. Dla rozwoju turystyki poznawczej jest to niezmiernie istotne, gdyż możliwość oglądania zabytków stanowi klasyczny punkt programu większości imprez turystycznych. Indywidualne wyjazdy turystyczne również mają często na celu właśnie obejrzenie zabytków znajdujących się na trasie przejazdu lub w miejscowości docelowej.

Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 r. kładzie nacisk na ich ochronę realizowaną przez organy administracji publicznej oraz na zindywidualizowaną opiekę nad każdym zabytkiem sprawowaną przez jego właściciela lub posiadacza. Jedynie tło tych regulacji stanowi problematyka udostępniania zabytków w celach poznawczych i turystycznych. Częściowo da się to wytłumaczyć zagrożeniami, jakie turystyka poznawcza stanowi dla zabytków. Właśnie te zagrożenia ze strony turystów przemawiają za koniecznością włączenia samych turystów' oraz organizatorów turystyki do stworzonego systemu ochrony i opieki nad zabytkami. Omawiana ustawa powinna za wzorem poprzednio obowiązującej ustawy uznać zabytki za bogactwo narodowe oraz zobowiązywać wszystkich obywateli do działań ochronnych i opiekuńczych w stosunku do zabytków, zwłaszcza nieruchomych. Szczególne obowiązki w tym zakresie powinny być w drodze ustawowej nałożone na organizatorów turystyki oraz przewodników turystycznych i pilotów' wycieczek. Niestety tak nie jest. Zabytki nieruchome są nagminnie niszczone w szczególności przez rozmaite napisy dokonywane przez młodocianych uczestników wycieczek, nad którymi często nawet nie próbują zapanować ich opiekunowie. Przepisy karne nie wystarczą w tym zakresie, gdyż z reguły trudno je wyegzekwować. Należy wprowadzić nowe regulacje prawne dotyczące odpowiedzialności porządkowej organizatorów turystyki oraz organizatorów' wycieczek szkolnych. Zryczałtowane kary pieniężne wymierzane w trybie administracyjnym mogą ograniczyć niszczenie i niewłaściwe korzystanie z zabytków.

Dla ochrony zabytków' mają znaczenie przepisy omawianej ustawy upoważniające starostę do umieszczania na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru odpowiednich znaków informujących o tym, że dany zabytek podlega ochronie. Takie działanie wskazanego organu w'ymaga uzgodnienia z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Wzór tego rodzaju znaku określa rozporządzenie Ministra Kultury z 2004 r.

Ochrona zabytków nieruchomych wymaga, aby zagospodarowanie na cele użytkowa tego rodzaju zabytku wpisanego do rejestru (np. w celu świadczenia usług hotelarskich) następowało w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Ustawa o ochronie zabytków' i opiece nad zabytkami ustala zakres takich uzgodnień dokonywanych przez właściciela lub posiadacza danego zabytku oraz wymaganą dokumentację konserwatorską. Należy wskazać, że ustawa ta zobowiązuje właściciela lub posiadacza zabytku m.in. do zapewnienia warunków prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku. Ponadto omawiana ustawa określa działania wymagające pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków, co obejmuje w szczególności prowadzenie prac konserwatorskich i restauratorskich oraz robót budowlanych przy zabytku, jak również takich robót w otoczeniu zabytku.