66787 Re exposure of DSC03212

purwste utwory danego gatunku. Warto też zapamiętać, że dialekty litcn^ ta różniły »ię, nieraz znacznie, od języka, którym posługiwano się na codą^ a znanego nam z inskrypcji.

Twórcy epiki aż po kres starożytności posługiwali się językiem Homera, aii dialektem jońskim z domieszką eolskiego. Pierwsze utwory historiografiom powstawały także w dialekcie jońskim, ale począwszy od V w. p.n.e. językiem historii był dialekt attycki; jego popularność wynikała z dominującej roli Ata w Grecji w V-rV w. p.n.e. Z liryką sprawa była nieco bardziej skomplikowana, ponieważ poszczególne jęj rodzaje różniły się formami języka.

Literatura grecka i także rzymska), chociaż zapisywana, zachowała do późne; starożytności swój ustny charakter, albowiem przez wieki podstawową foraąjęj upowszechniania była recytaęja i głośne czytanie. W ten sposób przekazywano zarówno poezję, jak i prozę.

EPIKA: BOMKHIHEZJOD. Najstarszymi dziełami literatury greckiej, które do on dotarły, są dwa epickie poematy <gr. epos — słowo, opowieść): Iliada i Odysep. Obydwa powstały w VIII w. p.n.e. w Jonii i zostały skomponowane w heksame-trze (tzn sześciomiarze); od tej pory był to wiersz charakterystyczny dla epiki Autorstwo obydwu epopei badacze przypisują Homerowi, legendarnemu poecie, o którym już w starożytności nie wiedziano nic pewnego (o Homerze pisą ta w rozdziale Świat Homerowy).

Treść obydwu utworów jest powszechnie znana. Przypomnę tylko, że akcja Iliady ogniskuje się wokół sporu Achillesa z Agamemnonem, który wybuchł w dziesiątym roku wojny z Trojanami, kiedy to porywczy Agamemnon odebrał herosowi brankę Bryzę kię. Obrażony Achilles odmówił wówczas udziału w walce; zmienił zdanie dopiero po śmierci swego przyjaciela, Pat roklosa Poemat kończy sit opisem pogrzebu Hektora, trojańskiego bohatera, którego Achilles zabił w poje dyn ku. Akcja Odymi toczy się natomiast już po zburzeniu Troi, a głównym motywem poematu są przygody powracającego z wojny Odyseusza, króla Itaki Na poematach Homera oparty był cały grecki system kształcenia i nie mi żadną} przesady w stwierdzeniu Platona, że poeta ten był .wychowawcą Hellady*. Wiele pokoleń Greków uczyło się na pamięć poszczególnych pieśni Iliady ł Odymi czerpiąc z nieb wzorce postępowania.

Homer miał w epoce archaicznej licznych naśladowców, którzy zachęceni popularnością Iliady i Odymi, komponowali utwory związane tematycznie z dałąja-mi wojny trojańskiej i losami jęj bohaterów. Później wiele z tych utworów słutyło tragikom jako źródło tematów; niestety do naszych czasów zachowało się z nieb niewiele, jedynie drobne fragmenty.

Młodsze od epopei homerowych są poematy Hezjoda. które ze względu na formą należą do poezji epickiej, ale treścią daleko odbiegają od Iliady i Odym Heąjed, który byt beockłm rolnikiem, żył na przełomie VIII i VII wieku. Zjtft twórczości do naszych czasów przetrwały dwa utwory; Teogonia {Narodziny begw i Prom L dnie, .

W

Pieńmy z poematów jest opowieścią o powstawania wszechświata z Chaosu. t którego najpierw wyłaniają się Ziemia i Eros, a następnie Noc i Ciemność. Ziemia > kolei dała początek Niebu i Morzu. Później pojawiają się takie abstrak-cvjne byty, jak Głód i Cierpienie, na końcu zaś Tytani i bogowie, dzieci Nieba i Ziemi. Poeta opiauje też walki między różnymi pokoleniami bóstw o panowanie nad kwiatem; w toku tych walk ustaliła się hierarchia bogów z Zeusem na czeł* Niewątpliwie zamiarem Heijoda było uporządkowanie znanych mu, często sprzecznych ze sobą, opowieści o swiecie boskim i stworzenie z nieb jednolitego systemu. Opis Hezjoda jest próbą mitycznej interpretacji otacząjącej go rzeczywistości, która jest pochodną, zdaniem poety, relacji zachodzących w kwiecie bogow.

Drugi z poematów Hezjoda, Prace i dnie. ma inny charakter. Jest to rodząj poetyckiego zbioru pouczeń, w którym znaleźć można pochwałę pracy na roli i krytykę tych, co tracą czas na zgromadzeniach i przed sądem. Poeta powodowany własnym doświadczeniem — toczył spór ze swoim bratem, którego oskarżał

0    przywłaszczenie części mąjątku i przekupienie urzędników - wiele miejsca poświęca problemowi sprawiedliwości i uczciwości rządzących. Utwór zawiera takie wiele uwag o sposobach gospodarowania i organizacji handlu.

Do utworów epickich zalicza się też tzw. Hymny homeryckie, przypisywane w starożytności Homerowi. Jest to zbiór około trzydziestu utworów różnej długości, z których najstarszy (część Hymnu do Apollina) pochodzi z VII w., a najmłodsze powstały być może w wieku IV. Hymny te są niezwykle interesującym iródłem do poznania wierzeń greckich.

LIRYKA. W dziejach greckiej literatury wieki VII i VI często nazywa się epoką liryki, albowiem nigdy później ten rodząj twórczości poetyckiej nie przeżywał takiego rozwoju. Liryką nazywali Grecy tylko pieśni śpiewane przy akompaniamencie liry, odrębnymi gatunkami były zaś jamb i elegia, przez filologów zaliczane obecnie do liryki. Liryka dzieli się na chóralną i monodyczną, czyli wykonywaną solo.

Liryka od epiki różni się zarówno pod względem formy, jak i treści. Utwory liryczne są o wiele krótsze, pisane były innym rodząjem wiersza, poruszana jest toż w nich inna problematyka. Wiele utworów miało związek z konkretnymi sytuacjami tak z życia publicznego, jak i prywatnego, i najczęściej pisane były dla konkretnego adresata. Słuchaczami byli biesiadnicy biorący udział w Bym pojenie, uczestnicy publicznych ceremonii religijnych, goście weselni czy też żałobnicy. Do powszechnego obyczaju należało też czczenie wierszem zwycięzców igrzysk. Poezji lirycznej nieobce były odniesienia do aktualnych wydarzeń politycznych, a jej twórcy nie wahali się ujawniać swoich poglądów, sympatii

1    antypatii.

Przykładem może być twórczość najstarszego z greckich poetów lirycznych, Archilocha z Paros, żyjącego prawdopodobnie w I połowie VII w. p.n.e. Był on typem niespokojnego ducha, który szukąjąc przygód zaciągnął się do służby (tajemnej. Jego utwory raąją w dużej mierze charakter osobisty; wiele ciepłych dów przeznaczył w nich dla swoich przyjaciół, ale wobec tych, którzy mu się

265