67007 Obraz
8 (62)

26 JEDNOSTKA A SPOŁECZEŃSTWO

szczególnych osób. W zakresie dobra wspólnego tego samego rzędu dobro jednostkowe jest mu podporządkowane. Jednostki mają więc uprawnienia względem grupy w zakresie domagania się realizacji ich dóbr jednostkowych za pośrednictwem dobra wspólnego. Z drugiej strony społeczności, aby osiągnąć wyznaczone im cele, zobowiązują jednostki i wymagają od nich odpowiedniego działania na rzecz dobra wspólnego. W ten sposób w pewnym zakresie osoba ludzka jest autonomiczna i wyrasta ponad zbiorowość, z drugiej zaś strony jest w pewnym zakresie podporządkowana społeczności. Dlatego też teoria realistyczna, a w jej obrębie teoria tomistyczna, odrzuca stanowisko teorii platońsko-organicystycznej, według której osoba ludzka podporządkowana była bez ograniczeń społeczeństwu, jak również przeciwstawia się stanowisku indywidualistycznemu, które znowu wyrwało osobę ludzką z jej powiązania ze społeczeństwem.

Czy można dojść do bliższego określenia wzajemnych stosunków między osobą a społeczeństwem? Czy można określić dokładniej granicę wzajemnych uprawnień i obowiązków zachodzących w stosunkach między osobą ludzką a społeczeństwem?

Prawa osoby ludzkiej i dobro wspólne

Bliższe określenie stosunku człowieka do społeczeństwa jest możliwe tylko przez ustalenie granic uprawnień społeczności w stosunku do jednostki i odwrotnie. Zarówno w teorii, jak i w praktyce społecznej jedynie wskazanie praw osoby ludzkiej pozwala określić zakres podporządkowania człowieka społeczności i odwrotnie.

Droga do określenia praw osoby ludzkiej może być dwojaka; nazwijmy je drogami analizy dedukcyjnej i opisu empirycznego. W pierwszym wypadku do ustalenia praw osoby dochodzi się w drodze analizy i rozumowania, wychodząc z określenia istoty i natury społeczeństwa i osoby ludzkiej²⁰. Analiza dedukcyjna nie może być utożsamiona z racjonalistycznym sposobem ustalania praw naturalnych według Locke’a, Hobbesa, Rousseau, traktujących je jako

²⁰ „Prawa człowieka wypływają z samej jego natury” - czytamy w Kodeksie społecznym, zob. Kodeks społeczny, tłum. L. Górski i A. Szymański, Lublin 1934, s. 33. J. Maritain pisze: „The consciousness of the rights of the person really has its origin in the conception of man and of natural ław established by centuries of Christian philosophy" (dz. cyt., s. 45). R. Linhardt stwierdza zaś, iż prawa osoby ludzkiej są: „[...] angeborene Rechte der menschłichen Natur” (dz. cyt., s. 134).