67016 skanuj0007 (285)

mątsfczjajgjiiji składniowym mowy praktycznej, jako na-rąędzie. fgręsji wąjjęc nawyków panujących w świecie słów .i zdań.Poezja zadaje kłam przyzwyczajeniom, , zde j mu j e ze słów„-ę* uży-wąjąe^otaeśienia Leśmiana — „czapki niewidymki”, przekształca i uwielokrotnia ich znaczenia, wytrąca je ze schematycznych kontekstów, przywraca im zapoznaną _fkonkretność i wyrazistość. Ten sposób ujmowania poęzji. właściwy był rosyjskim formalistom.

Obie koncepcje, choć wyrastały z diametralnie odmiennych przesłanek, pod jednym wzglądem były analogiczne. W obij wypadkach mianowicie cecha „poetyc-kości” (raz utożsamiona z emocjonalnym charakterem języka, drugi raz sprowadzona do swoistości „chwytów” transformujących materiał językowy) została ostro odcięta od innych funkcji języka, nie tylko im przeciwstawiona, ale nadto potraktowana w izolacji, litu, i tam pę^ą jiyła przedstawiana jako język jedno-funkcyjny. W wypowiedzi poetyckiej. miały niejako ulec całkowitemu wyłączeniu funkcje spełniane przez słowo w procesie komunikacji.- w sferze poznąnia. ideologii, dydaktyki etc,.,To oczyiyisite_: uprQ|ZCzenje, uzasadnione ^.ąytu^    wyraziste wyodręb

nienie głównego „bohatera” badań literackich^ o uwolnienie go od roszczeń innych dyscyplin, dziś. na ogół nią jest już podtrzymywane, nawet przez tyęh», którzy Otwarcie. jff§yąnaj,ą się do fórnialietyepnsćjj^py ,-ffł zjcjru-giąj;.strony .jjąoidealiątyc.z^ęj .genąą^gii jswych poglą-r dów (zwłaszcza przez tych pierwszych). ₇₍

Wypowiedź poetycka jest w, istocie wielofunkcyjna, jak wszelki zresztą akt językowy. Jak towarzyska konwersacja, reklamowy slogan, esej, traktat; filozoficzny, książka telefoniczna.- ©o Więcej, za każdym razem mamy do czynienia z tym samym zespołem podstawowych funkcji językowych. (Różnice pomiędzy rozmaitymi typami wypowiedzi polegają wyłącznie na odmienności porządku hierarchicznego w obrębie stałego kompletu funkcji spełnianych przez znaki językowe w życiu społecznym;: O charakterze wypowiedzi decyduje funkcja: będąca dominantą, która przytłumia działanie swych partnerek i i wyznacza richosrr . bliższe lub dalsze — położenie wobec siebie³. Funkcje właściwe „językowi niepoetyckiemu” występują więc w poezji jako tło —dodajmy: tło dynamiczne — dla „funkcji poetyckiej”. :.Jej rola nie jest nigdy-redą solisty, ale może być rolą koryfeusza całego zespołu. I odwrotnie, funkcja poetycka działa również w wypowiedziach innego rodzaju, gdzie jako uczestnik ugrupowania hierarchicznego może zajmować niższy lub wyższy-szczebel, sprzyjać lub dramatycznie przeciwstawiać się funkcji będącej dominantą. „Poetyckość” jest. — w takim rozumieniu —- w • ogóle cechą tworów Językowych, a poezja gatunkiem mowy, w którym owa cecha ulega maksymalnej intensyfikacji i uzyskuje przewagę nad innymi.

Sformułowania te brzmią nieco -zagadkowo* Jakie bowiem zjawiska w świecie języka odpowiadają-używanym tu terminom „funkcja poetycka” i „poetyckość”?

3

Lingwiści podążając za ' ustaleniami '•Karla BuhleiSk (Sprachtheorie 1934) rozróżniają zwykle trzy zasadnicze wymiary komunikacji .językowej, trzy funkcje znaków/ w społecznym porozumieniu? ekspresywną (zdolność zna-1 ku językowego do „wyrażania” przeżyć mówiącego), im- 1

³ Por. R. Jakobson, Poetyka w świetle językoznawstwa, „Pamiętnik Literacki” 1960; R. LI, z. 2, s. 431 - ,473. Skrótowo i powierzchownie referowałem te sprawy w art. Imgwi^tyka i poetyka, „Twórczość” 1959, nr 2.

95