68351 img346 (4)

214 Druidzi

Prawdopodobnie najważniejszą osobą związaną z powstaniem romantycznego mitu druidów był urodzony w 1689 roku lekarz z Linconshire, William Stukeley. W latach 1719-1724 Stukeley co roku odwiedzał Stonehenge. Jako namiętny antykwariusz przyczynił się do wskrzeszenia Towarzystwa Antykwarycznego. Rozpoczął pisanie książki, którą początkowo zatytułował The History of the Temples of the Ancient Cełts (Historia świątyń starożytnych Celtów). Później zmienił tytuł na The History of the Religion and Temples of the Druids (Historia religii i świątyń druidów). Praca postępowała wolno. W 1729 roku Stukeley zmienił zajęcie - z lekarza na duchownego w Kościele Anglikańskim. Wreszcie w 1740 r. opublikował pracę Stonehenge, a tempie restored to the British Druids (Stonehenge, świątynia oddana brytyjskim druidom), w której w pełni przejął poglądy Aubreya. Stukeley miał dostęp do kopii jego rękopisu, Templa Druidum, z którego zrobił notatki. Idąc wytyczonym przez Aubreya śladem, Stukeley „wprowadził” druidów zarówno do Stonehenge, jak i współczesnego folkloru, i to w sposób, który zawładnął wyobraźnią współczesnych, a nawet jeszcze dziś znajduje swoich zwolenników. Wyobrażał sobie druidów czczących w Stonehenge wielkiego węża, którego, jak twierdził, nazywali Dracontia. Wytyczył linię patriarchów od Abrahama poprzez „fenicką kolonię na wyspach Brytanii”, bezpośrednio do druidów. Z wielkim entuzjazmem twierdził, że „druidzi z Brytanii wznieśli swe badania na takie wyżyny, że zawstydzają naszych współczesnych, oślepionych światłem tej nauki i religii”.

W roku 1743 Stukeley opublikował kolejne dzieło pt. Abury, a Tempie of the British Druids, with Some Others Described (Opisanie Avebury i niektórych innych świątyń brytyjskich druidów). Opisał w nim kompleks budowli megalitycznych w Avebury.

Pomysły Stukeleya wielce zaintrygowały poetę Williama Blake’a (1757-1827), syna irlandzkiego imigranta. Na ostatniej stronie poematu Jerusalem Blake umieścił rycinę Świątyni Węża, wierząc, że Stonehenge i Avebury łączyły się z druidami i kultem węża. Irlandzcy przodkowie Blake’a wprowadzają nieco w zakłopotanie tych, którzy uważają go za arcyangielskiego poetę i mistyka¹. Fakty są następujące: na początku osiemnastego wieku w Dublinie niejaki John 0’Neil popadł w długi i kłopoty natury politycznej. Wybawienie z problemów znalazł w małżeństwie z Ellen Blake, która prowadziła nielegalny lokal (tak zwany shebeeń) w Rathmines i której nazwisko przyjął po ślubie. Jego syn James Blake wyemigrował do Anglii, gdzie założył rodzinę, inny syn osiadł w Maladze i zajął się handlem winem. Jego przedsiębiorstwo funcjonowało jeszcze na początku dwudziestego wieku, gdy doktor Carter Blake z Malagi zapoznał z historią rodziny innego poetę, W. B. Yeatsa. James Blake miał warsztat pończoszniczy przy Broad Street, Golden Square w Londynie. Tam w 1757 przyszedł na świat jego drugi syn, William.

Blake przyjaźnił się z walijskim leksykografem Williamem Owenem Pughe, który pomagał Iolo Morganwg założyć (lub reaktywować, w zależności od punktu widzenia) w 1792 r. Stowarzyszenie Bardów Brytanii (Gorsedd of Bards). Blake wspomina o druidach w swoich Księgach Proroczych, gdzie umieszcza ryciny Stonehenge i Avebury. Poeta wierzył, że Brytania była pierwotną Ziemią Świętą, a mityczna Jerozolima znajdowała się w pobliżu londyńskiej Primrose Hill! „Wszystko zaczyna się i kończy na skalistych wybrzeżach druidów Albionu” - pisał z entuzjazmem Blake. Myląc kompletnie Celtów z Anglo-sasami, uznał druidów za pierwotnych mieszkańców Anglii: „Wasi przodkowie pochodzą od Abrahama, Hebera, Szema i Noego, którzy byli druidami, a świątynie druidów (kamienne filary patriarchów i gaje dębowe) do dziś świadczą o tych czasach”. Blake twierdził, że druidzi z Anglii wyruszyli w pradawnych czasach z misją zakładania wszędzie swoich świętych gajów i ustanawiania jednej prawdziwej religii.

Wpływy pomysłów antykwariuszy są najbardziej widoczne w wielkim poemacie Blake’a Jerusalem, the Emanation of the Giant Albion (Jeruzalem, emanacja olbrzyma Albiona). Pracę nad poematem, uważanym za najwybitniejszy w jego dorobku, Blake rozpoczął w 1804 r. Tematem utworu jest Człowiek (Albion), budzący się po upadku do nowego życia. Druidzi symbolizują tu deizm, na jednej ze stu ilustracji do poematu Blake przedstawia Chrystusa ukrzyżowanego na świętym dębie druidów:

O wy, synowie potężnego Albiona,

Sadzący dębowe gaje, wznoszący świątynie smoka...

Gdzie Albion spał pod przeklętym drzewem,

A złoty nóż druida Nurzał się we krwi Składanych ofiar.

Elementy druidyczne pojawiają się na licznych rysunkach Blake’a, jak chociażby podobizna słynnej wiklinowej kukły. Oczywiście wizje poety nie mają nic wspólnego z druidami czy antycznymi Celtami, stanowią jego własne natchnione rojenia. Blake zapewne zgodziłby się z tym stwierdzeniem, jako że w tym samym poemacie zauważył:

Muszę stworzyć System

albo zostanę zniewolony przez system innego człowieka.

Nie będę rozumował i porównywał: moim celem jest Tworzenie.

Urodzony w 1704 roku John Wood, architekt miasta Bath, jeszcze bardziej zapalił się do idei Stukeleya i opublikował w 1747 r. dzieło zatytułowane Choir Gaure, Yulgarly called Stonehenge, on Salisbury Plain, Described, Restored and Explained (Choir Gaure, powszechnie zwane Stonehenge, na równinie Salisbury,

1

Według najnowszej biografii Blake’a, zarówno jego ojciec James, jak i dziadek, również James, urodzili się w Londynie w Rothcrithe na południc od Tamizy, zob. James King, William Blake. His Life, London 1991, str. 3 (przyp. tłum.).