68508 SDC11394

dencja do górowania nad dzieckiem, a nie np. uleganie mu.

Wśród postaw złożonych, stanowiących zespoły postaw cząstkowych, można wyróżnić główne typy, pozwalające określić i wyjaśnić różne rodzaje zachowania się rodziców w stosunku do dziecka.

Postawy rodzicielskie można badać na dwóch drogach: po pierwsze — opierając się na wypowiedziach rodziców, przez poznanie ich przekonań i ocen przy pomocy specjalnego kwestionariusza^ Kwestionariusze takie zawierają szereg stwierdzeń, które dotyczą zagadnień wychowawczych i wzajemnych stosunków między rodzicami i dzieckiem. Są tak skonstruowane, że kilka różnych stwierdzeń odnosi się do jednej postawy cząstkowej. Rodzice proszeni są o ustosunkowanie się do podanych im stwierdzeń przez wyrażenie swej aprobaty lub dezaprobaty. (Po drugie — obserwując zachowanie matki lub ojca wobec dziecka łącznie ze swobodnymi wypowiedziami o dziecku i zestawiając je z opisem szeregu cząstkowych postaw rodzicielskich można wnioskować, które zachowania są przejawem takiej, a nie innej postawy złożonej.] Jak już wspomniałam najważniejszą składową postawy jest jej komponenta uczuciowa, którą możemy poznać pośrednio przez badanie komponenty myślowej lub komponenty działania.

W wyniku badania postaw zawsze otrzymujemy postawy cząstkowe, które pozwalają rozpoznawać złożone postawy rodzicielskie. Wśród złożonych postaw rodzicielskich można wyróżnić szereg form typowych.

Model typologii postaw rodzicielskich

Czym charakteryzuje się nieprawidłowy stosunek do dziecka? U podłoża niewłaściwych postaw rodzicielskich leży na ogół bądź nadmierny dystans uczuciowy wobec dziecka, bądź nadmierna koncentracja na nim. Wyraz „dystans” został użyty dla określenia „odległości psychicznej” rodziców od dziecka. Równocześnie rodzice z „dystansem” nie są zwróceni „ku dziecku”, ale albo „przeciw dziecku”, albo „poza dzieckiem”, czy „obok dziecka”. Nadmierna koncentracja natomiast wskazuje, że brak tu jakiegokolwiek dystansu, rodzice są zbyt blisko „przy dziecku” lub tuż „nad nim”. Przy nadmiernej koncentracji rodzice są zbyt blisko, by móc być zwróconym ku dziecku jako rozwijającej się odrębnej jednostce ludzkiej i wówczas brak mu swobody wzrastania.

Zaburzenia kontaktu z dzieckiem przejawiają się w kilku charakterystycznych formach, które ilustruje rys. 5. Są to:

NADMIERNY    NADMIERNA

DYSTANS    KONCENTRACJA

1.    Ucieczka od kontaktu    1. Kontakt zbyt bliski na poziomie

wcześniejszej fazy rozwojowej

albo    albo

2.    Kontakt agresywny    2. Kontakt uporczywie korygujący

Rys. 5. Formy zaburzeń kontaktu z dzieckiem przy nadmiernym dystansie lub nadmiernej koncentracji uczuciowej

przy nadmiernym dystansie — unikanie, wycofywanie się z kontaktu z dzieckiem (rodzice poza dzieckiem czy obok, ale nie ku dziecku), lub też kontakt agresywny — „robienie z dzieckiem porządku” bez wnikania w jego potrzeby czy motywy jego zachowania (rodzice „przeciw dziecku”). Przy nadmiernej koncentracji uczuciowej: uporczywe i sztywne dążenie do korygowania zachowania dziecka (rodzice „nad dzieckiem”) albo trzymanie dziecka przy sobie i ogra-

67