68819 PICT0001 (34)

ków, odrzuciwszy racjonalne przyzwyczajenia, uznać, że wszystko zdarzyć się może - nawet taki cud? Można potraktować gest Gustawa jako scenę symboliczną - wówczas jego „śmierć” nie będzie śmiercią rzeczywistą, lecz po prostu odejściem od świata ludzi, od użyteczności społecznej w krainę samotności i wyobcowania.

■ Godzina przestrogi - jest refleksją o charakterze filozoficznym. Gustaw ubolewa nad wadami tego świata - obserwuje rój motyli i ciem krążących koło świecy. Scena ta przypomina część II - bowiem Gustaw uznaje owe stworzenia za dusze zmarłych i rekonstruuje panoramę społeczną ludzi. Przestroga brzmi jak nakaz z części II: szczęście niebiańskie, jeśli trafi się człowiekowi za życia (a szczęściem takim jest miłość) „opóźnia” drogę do szczęścia wiecznego.

Godziny rozdzielone są ga-śnięciem kolejnych świec i lampy, a także pianiem kura.

Problematyka i zawartość III części Dziadów

■    wątek patriotyczny - martyrologia młodzieży polskiej, prześladowania spiskowców, opór wobec zaborcy

■    romantyczny bunt Konrada przeciw Bogu - Wielka Improwizacja zawiera typowy dla epoki indywidualizm i mesja-nizm

■    mesjanizm narodowy - realizuje hasło „Polska mesjaszem narodów” - Widzenie księdza Piotra

m ocena społeczeństwa polskiego - słynne porównanie do lawy poczynione w końcu sceny pt. Salon warszawski

■    ocena wroga - zawarta w scenach: sen Senatora, Pan Senator, a także w Ustępie

Wymowa.*

Wymiar polityczny utworu. W tej warstwie Dziady są wielkim romantycznym wyrazem uczuć patriotycznych, cierpienia z powodu niewoli kraju, obrazem prześladowań i walki z zaborcą. Zawierają wzór patrioty-mesjasza, Prometeusza, którego potrzebuje Polska, podejmującego walkę nawet wbrew rozsądkowi. W tym wymiarze zawiera się także hasło mesjanizmu narodowego, które przedstawia Polskę jako Chrystusa narodów. Wątek patriotyczny jest podkreślony poprzez kontrast w układzie: carski despotyzm (Rosjanie i polscy kolaboranci)

- prześladowani patrioci (mlo* • dzież, spiskowcy, zesłańcy). Źródłem tej tematyki jest część III.

Wymiar moralny - to wielki konflikt dobra i zła zawarty w dramacie. Rozpoczyna się już w części II, która prezentuje kodeks etyczny ludu. Dalsze części kontynuują walkę dobra ze złem. Po stronic dobra stoją: Polska, patrioci, anioły. Zło reprezentują: car, arystokracja, diabły. Te ostatnie walczą o duszę Konrada. Układ taki bardzo przypomina średniowieczny moralitet, w którym uosobione Cnota i Grzech wojowały o duszę człowieka. Wynik walki? Zwycięża dobro - w sensie idei, mesjanizm jako przymiot dobra, jako poświęcenie, a nie w sensie historycznym.

Wymiar metafizyczny - to cała bogata sfera postaci, zdarzeń i problemów pozarozumo-wych, nadprzyrodzonych. To mistycyzm księdza Piotra. To diabły i anioły wciąż towarzyszące duszom postaci. To przestroga sądu po śmierci zawarta w II części Dziadów. To także niejasna, wciąż podejrzana kondycja Gustawa-Konrada: żywy czy nie, mamy do czynienia z człowiekiem czy upiorem? Wymiar metafizyczny Dziadów eksponuje romantyczną teorię poznania, głoszącą irracjonalizm i mistycyzm jako jedyne środki poszukiwania prawdy.

Gustaw-Konrad - bohater romantyczny

Charakterystycznym owocem literatury romantycznej jest konstrukcja bohatera romantycznego. Żywot bohatera romantycznego podzielić można na trzy etapy:

I Młodość

Jest to człowiek wrażliwy, najczęściej poeta, samotny, niero-zumiany przez ludzi, wyobcowany i nieszczęśliwie zakochany. To typ Gustawa z IV części Dziadów. Owładnięty uczuciem, mało powiedzieć: nadwrażliwy, przewrażliwiony, odtrącony przez ukochaną, skrzywdzony przez konwenanse tego świata.

23