50420

dzieci i młodzieży.

1:. Czy wobec tego należy odrzucie wątpliwości Znanieckiego uznać, że działalność wychowawcza w swych uwannikowaniach nie odbiega od innych dziedzin planowej działalności? Czy słuszny byłby sąd, że wychowawca ustaliwszy bezbłędnie tok swego postępowania może liczyć na osiągnięcie zamierzonych wyników 2 taką samą pewnością, jak technik mający za przedmiot swej działalności układy materiabie? Stanowisko takie nie byłoby słuszne. Działalność wychowawcza ma swoisty charakter. Ten fakt nie Ulega wątpliwości, wypływa ze złożonej struktury procesów wychowawczych i powoduje zasadnicze konsekwencje dla zadań stojącycłi przed wychowawcą i dla metod jego postępowania.

Ażeby wyjaśnić złożoną strukturę procesów wychowawczych, musimy rozważyć i zanalizować dwa problemy.

Po pierwsze: Na czym polega swoistość działalności wychowawczej w odróżnieniu od innych dziedzin planowego działaiua. czyli jakie są swoiste cechy działalności wychowawczej jako działalności planowej?

Po drugie: Jakim warunkom powinna odpowiadać celowa działalność wychowawcza, aby mogła osiągnąć zamierzone rezultaty?

Problem pierwszy: istoto i charakter planowej działalności wychowawczej. Jeżeli założymy, że każdą planową działalność cechuje określony cel działania i planowy dobór środków do realizacji zamierzonego celu, to możemy stwierdzić, iż planowa działalność wychowawcza odpowiada tym ogólnym normom. Podejmując bowiem działalność wychowawczą, formułujemy cel naszej pracy, którego szerokość i czasokres realizacji mogą być różne. Zazwyczaj każdy odległy cel wychowawczy realizujemy w określonych etapach, którym wyznaczamy bliższe cele. Celem, na przykład, współczesnej szkoły jest zapewnienie całej młodzieży podstaw wykształcenia niezbędnych do uczestniczenia w życiu społecznym i kulturze oraz do nadążania za dynamiką rozwojową społeczeństwa i kultury. Ten rozległy cel realizuje się w toku działalności różnokienmkowej i obejmującej cały tzw. wiek wychowawczy, tzn. lata szkolne, aż do osiągnięcia pełnoletności. Złożony charakter tej działalności wyraża się w samej strukturze szkoły, podziale programu nauczania na lata nauki, a w obrębie lat na mniejsze jednostki-okresy, podziale programu nauczama na przedmioty itp. Ponadto każde celowe działaiue szkoły spełnia inną funkcję w procesie przygotowywama młodej generacji do uczestnictwa w życiu społecznym i zawodowym. Może dotyczyć dziedziny poznania i wówczas mówimy o działalności dydaktycznej, czyli o kształceniu zasobu umysłowego; może też dotyczyć dziedziny postaw i przekonań i wówczas mówimy o kształceniu cech osobowości młodej generacji. Zazwyczaj jednak działalność dydaktyczna i wychowawcza są ze sobą sprzężone, tzn., że podejmując zadania nauczania, jednocześnie oddziahijemy na całą osobowość wychowanka, planowa zaś praca w dziedzinie kształtowania postaw społecznych i moralnych zawsze wiąże się z rozszerzaniem poznania i rozwijaniem funkcji myślowych.

Wszelką działalność planową cechuje — oprócz wyraźnego określenia celu — planowy dobór środków działania. Każda dziedzina działalności praktycznej ustala własne metody, czyli techniki postępowania, najbardziej skuteczne w realizowaniu określonych żądali.

Techniki te tworzyły się najpierw poprzez narastanie doświadczeń w toku pracy Doświadczenie uczyło, jaki sposób postępowania jest najwłaściwszy, najskuteczniej prowadzi do osiągnięcia zamierzonego celu Taka jest prageneza wszelkich reguł planowej działalności. Reguły postępowaiua oparte na doświadczeniu były następnie upowszecluuane w danej grupie zawodowej.

W sposób typowy proces ten występował w średniowiecznej produkcji rękodzielniczej. Mistrz przekazywał nabytą przez siebie technikę postępowaiua uczniowi, który z kolei wykonywał zawód na podstawie przyswojonych wzorów i upowszechniał je po uzyskaniu samodzielności zawodowej. Tak tworzyły się środowiska zawodowe o wysokim nieraz poziomie kimszni, czyli techniki zawodowej. Do dziś jest powszechnie znany wysoki poziom złomików florenckich, jako środowiska zawodowego o odległych tradycjach. W ten sam sposób kształtowała się wytwórczość ludowa — garncarstwo. snycerstwo, tkactwo itp.. i tak powstawały jej znane regiony. Rzecz oczywista, że te środowiska zawodowe tworzyły się w okresie, kiedy rozwój środków porozumiewania się nie sprzyjał, takiej integracji środowisk zawodowych, jaka istnieje dziś. Umacniały się one w warunkach izolacji od otoczenia, odgraniczania się i strzeżenia wytwarzanych wzorów, które doprowadzano do mistrzostwa W czasach współczesnych nabywane w toku pracy doświadczenia przekazywane są szybko, co więcej, w wiehi środowiskach zawodowych zaznacza się świadoma dążność do upowszechniania nabytych doświadczeń.

W dziedzinie działalności wychowawczej sytuacja była podobna. Tradycyjna pedagogika formułowała reguły postępowania na podstawie doświadczenia. Pod tym względem etapy rozwoju techniki wychowawczej byty analogiczne do innych dziedzin działalności ludzkiej. Doświadczenie stawało się ożywczym źródłem tworzenia nowych, różnorodnych teclmik wychowawczych, przełamywania meużytecznej rutyny. Na podstawie doświadczeiua formułowano nowe. skuteczniejsze sposoby i normy postępowania, ustalano zasady, które i we współczesnej pedagogice zachowały niejednokrotnie swą ważność, a więc. na przykład, zasadę, że w procesie nauczania nie należy poprzestawać na objaśnieniach słownych, że trwalsze i pełniejsze wiadomości uzyskują uczniowie przy bezpośredmej obserwacji rzeczy i zjawisk, lub też pogląd, że w procesie kształtowaiua postaw decydującą rolę odgrywa nie przymus, ale wewnętrzne przekonanie o słuszności takiego czy innego postępowania.

Działalność wychowawcza, oparta na doświadczeniu i obserwacji, nie zapewniała jednak procesom wychowawczym dostatecznej skuteczności. W związku z tym bardzo wcześnie pojawiły się dążenia do poznania istoty procesów wychowawczych i czynników decydujących o powodzeniu lub niepowodzeniu planowych działali wychowawczych. Rzecz oczywista, że tych wyjaśnień nie mogła dać tradycyjna pedagogika normatywna, której podstawę stanowiło doświadczenie i refleksja. Dopiero rozwój wiedzy o człowieku i stosunkach społecznych umożliwił