etno (19) []

tycznej. Należy przy tym uwzględnić fakt, że działalno^ negatywnego wariantu bohatera kulturowego (typu To Karwuwu w Melanezji) lub trickstera (typu Kruka) jest w istocie również paradygmaty czna. albowiem determj-p.uje ona negatywne zjawiska i działania ze sfery profanem. dokonujące się w czasach późniejszych.

Ameryka Północna również zna bohaterów kulturowych* -bliźniaków, zarówno wrogich sobie, jak i przyjaznych. V Irokezów reliktowe wyobrażenia zwalczających się braci — bohaterów kulturowych łączą się z obrazem boga. -stwórcy pana niebios, rolniczego bóstwa Tarongayawa-gon-Żuskeja (Joskega), i jego demonicznego bliźniaka Ta-wiskarona.

Ludy prerii i południowego zachodu bliźniaczą parę przedstawiają już nie w postaci antagonistów-demiurgów, lecz wędrujących po ziemi bohaterów, wspólnie zwalczających różne zamieszkujące ją potwory, zagrażające spokojnemu życiu ludzi. Na tym stosunkowo rozległym obszarze szczególnie popularny jest mitologiczny cykl o bliźniakach: „młodzieńcu z wigwamu'¹ i „młodzieńcu z zarośli” („porzuconym młodzieńcu z potoku”). Obydwu młodzieńców wycięto z dała kobiety zabitej przez złego ducha i porzucono: jednego w wigwamie, drugiego — w zaroślach lub w potoku. Później ojdec ich wywabił „dzikiego" bliźniaka z zarośli i oswoił go. Odtąd bliźniaki wędrują razem, pokonując różne potwory: olbrzyma-ludojada, gigantycznego łosia, ptaka-groma, toczącą się skałę, antylopę-ludo-jadkę, straszliwego bobra itp. U Nawahów bohaterscy bliźniacy są wnukami pierwszych ludzi i dziećmi słońca; ich walki z potworami poprzedzają rozmnożenie się i rozlokowanie plemienia Dinę.

Obrazy braci-bliźniaków zajmują wiele miejsca również w mitologii rdzennej ludnośd Ameryki Południowej, w folklorze plemion należących do rodzin językowych ara-wak, karibi, tupi-guarani: Keri i Kamę w plemieniu Bakairi, Makemayne i Pige (Pia) w plemionach Karibi, Bakaroro i Itubori u Bororów itd. Często przedstawia się ich jako synów stwórcy lub bohatera kulturowego, którego żonę zabił jaguar lub ludojadka. Dowiedziawszy się o swoim pochodzeniu, bliźniacy zabijają jaguary i różne demony, a w finale zamieniają się w Słońce i Księżyc.

niektórych wersjach (u Bororów, na przykład) bliźniacy _A dziećmi jaguara.

’ Analogiczna fabuła jest również podstawą treści zachowanego w pisemnej formie do naszych czasów mitologicznego eposu Kicze Popol-Vuh (Mezoaraeryka). Bohaterowie jemienia Kicze, Ahpu i Shbalanke, zrodzili się z cudownych płodów — głów przodków; równocześnie z bohaterską walką przeciwko demonom dolnego królestwa dokonują oni również czynów o charakterze kulturowym, takich jik wprowadzenie uprawy kukurydzy.

W mitologii Tolteków, Azteków, częściowo Majów znajdujemy rozgałęziony panteon bóstw, zgodny ze skomplikowanym modelem kosmicznym i wyobrażeniem cyklicznej zmiany epok kosmicznych. Centralne miejsce zajmuje jednak Ouetzalcóatl (Pierzasty Wąż), w którego postaci na plan pierwszy wysuwa się funkcja demiurga i, częściowo, bohatera kulturowego. Do jego czynności należy zwłaszcza tworzenie (a ściślej: odtwarzanie — z kości, które musi zdobywać w świecie umarłych) ludzi i wykradanie ziaren kukurydzy ich strażnikowi — Czerwonej Mrówce. Quetzal-cóatl uczestniczy zresztą również w tworzeniu kosmosu t fragmentów ciała powalonej bogini ziemi. Jeszcze wyraźniejsza jest geneza bohatera kulturowego w postaci Wirakoczy — nadrzędnego boga Inków (znane jest wyobrażenie brad-biiźniaków, dzieci stwórcy Jamajmana Wirakoczy i Tokana Wirakoczy).

Obrazy praprzodków-demiurgów — bohaterów kulturowych należą też, niewątpliwie, do podstaw mitologu chińskiej, mitologii Indii i krajów starożytnych Bliskiego Wschodu, które stworzyły potężne cywilizacje na bazie irygacyjnego rolnictwa i archaicznej państwowości. Mitologia chińska wcześnie uległa uhistorycznieniu (euhemery-zacji), wprowadzono do niej późniejsze realia historyczne i bytowe (doradcy, urzędnicy, intrygi dworskie itp.). Jednakże w wyobrażeniu archaicznego legendarnego państwa Jao i jego władców daje się dostrzec obraz epoki mitycznej i pratwórców. Praczłowiek czy pierwszy człowiek Pan-ku, czasami pojawiający się w obrazie na poły izomorficznego, „totemicznego" niedźwiedziokształtnego psa, uważanego przez Miao i inne ludy południowych Chin za ich bezpośredniego przodka, w niektórych wersjach mitu przekształca się po śmierci w kosmos (zob. niżej).