71173 IMG61

Flaubert sublimuje niezdecydowanie Gustawa, jego „głębofi apatię”³- przez retrospektywne przywłaszczenie sobie siebie $a. mego, które zapewnia sobie pisząc historię Fryderyka. Fryderyk kocha w pani Amoux „kobiety z romantycznych książek” (SU J3| nigdy nie odnajduje w szczęściu realnym szczęścia, o którym ogarnia go nagle „żądza zwrócona ku przeszłości, nie dająca sic wysłowić” (SU 278), gdy myśli o kochankach królów, swoją nie. zręcznością, brakiem zdecydowania, wydelikaceniem współpracują z obiektywnym przypadkiem, który opóźni lub przeszkodzi zaspo, kojeniu żądzy lub spełnieniu się ambicji^{1 2 3}. Pomyślmy tylko o ostatnim zdaniu powieści, kończącym nostalgiczny powrót Fryderyka i Deslauriersa do ich wizyty u Turczynki: „To było może najlepsze ze wszystkiego, co mieliśmy w życiu”. Ta ucieczka w naiwnoił i czystość jawi się z perspektywy przeszłości jako spełnienie; w rzeczy samej skupia się w niej jak w soczewce cała historia Fryderyką to znaczy doświadczenie potencjalnego posiadania wielości możliwości, między którymi nie chce się i nie można wybierać; doświadczenie, które przez niezdecydowanie, jakie wywołuje, staje się przyczyną niemocy. Na to rozpaczliwie retrospektywne objawienie skazani są wszyscy ci, którzy umieją żyć tylko w czasie przyszłym dokonanym, tak jak pani Amoux wspominająca swój związek z Fryderykiem: „Nic to! Myśmy się naprawdę kochali! [„N’importe, nous nous Serous bien aimćs”]” (SU 361).

Można by przytoczyć ze dwadzieścia zdań z korespondencji w których Flaubert zdaje się mówić dokładnie językiem Fryderyka;

Wiele rzeczy pozostawia mnie obojętnym, kiedy je widzę lub kiedy mówią o nich. inni, rozpalają mnie, drażnią, ranią, gdy o nich mówię, a zwłaszcza kiedy piszę ,

Będziesz malować wino, miłość, kobiety, chwałę, pod tym jednak warunkiem, mój dobry człowieku, że nie będziesz ani pijakiem, ani kochankiem, ani mężem, ani żołnierzem. Wtopiwszy się w życie, widzi się źle, zbyt bardzo się cierpi i odczuwa zbyt wielką rozkosz. Artysta, według mnie, to potworność - coś spoza natury⁴.

Autor Szkoły uczuć jest jednak tym, kto wiedział, jak przekształcić „bierną namiętność” Fryderyka w projekt artystyczny⁵. Flaubert nie mógłby powiedzieć: Fryderyk Moreau to ja. Pisząc historię, która mogłaby być jego własną, przeczy, że ta historia porażki mogłaby być historią tego, kto pisze.

Flaubert czyni wyborem to, co Fryderykowi było narzucone jako przeznaczenie: odrzuca społeczne określenie, które jak przekleństwo mieszczańskie związane jest z pozycją w społeczeństwie; odrzuca także typowe wyznaczniki intelektualisty, jak przynależność do jakiejś grupy literackiej lub współpraca z czasopismem⁶. Przez całe życie usiłował utrzymać się na tej pozycji nieokreślonej, w tym miejscu neutralnym, z którego można patrzeć z góry na grupki i ich konflikty, walki, w których przeciwstawiają się sobie nawzajem różne rodzaje intelektualistów i artystów, bądź te, w których wspólnie stawiają czoła różnym odmianom „posiadaczy”. Szkoła uczuć wyznacza uprzywilejowany moment tej pracy: intencja estetyczna oraz neutralizacja, jakiej Flaubert dokonuje, zostają zastosowane do tej samej możliwości, którą musiał zanegować, by stworzyć siebie, a mianowicie do nieokreśloności Fryderyka, spontanicznego, a tym samym chybionego ekwiwalentu aktywnej nieokreśloności „twórcy”, nad którego stworzeniem pracował. Jedynie w/i poprzez twórczość literacką można doznawać bezpośredniej zgodności wszystkich pozycji społecznych, które w zwyczajnej egzystencji nie mogą być zajmowane równocześnie, ani nawet ko-

1

|| Żób. J.-P. Richard, „La crćation de la formę chez Flaubert”, w: LittłraturtŚ Sensation, Paris, Ed. du Seuil, 1954, s. 12.

2

   Zob. na przykład SU 232 („Fryderyk tak ją kochał, że wyszedł. Niebawem ogarnęła go wściekłość, powiedział sobie, że jest głupcem”), a przede wszystkim SU 362-363 (ostatnie spotkanie z panią Amoux). Mówiąc ogólniej, to każde dni-łanie, które jawi się jako „tym bardziej niewykonalne”, im silniejsze jest pragnie-nie, skazane skądinąd na rozjątrzanie się w wyobraźni.

3

   Zob. G. Flaubert, Correspondance, op. cit., P., t. 1, s. 380 (list do Louim Colet z 8 października 1846).

4

   Tamże, s. 720 (list do matki z 15 grudnia 1850).

5

   „Chcę pisać historię moralną ludzi mego pokolenia, prawdziwięj byłoby rzec ohistorię uczuciową^. Jest to książka o miłości, namiętności takiej, jaka może istnieć obecnie, to znaczy biernej" (O. Flaubert, Correspondance, op. cit., P., t. III, s. 409; list do panny Leroycr de Chantepie, 6 października 1864).

6

   Zob. O. Flaubert, Correspondance, op. cit., P., t. II, t. 291 (list do Louise Colet z 31 marca 1853); por. również list do tejże z 3 maja 1853, tamże, s. 323.