IMG61 (3)

42

Haydm Whiti

dzięki którym artysta wyraża swoją wizję świata, a naukowiec formułuje hipotezy na jego temat. Kiedy wynikające z tych osiągnięć implikacje zostały szerzej uznane i zniknę, ła potrzeba pośredniczenia między sztuką i nauką, przestało być takie oczywiste, że to właśnie historyk w jakiś szczególny sposób powołany jest, by odgrywać taką rolę.

Tak więc historycy naszego pokolenia muszą być przygotowani do konfrontacji z poglądem, iż prestiż, którym cieszyła się ich profesja wśród dziewiętnastowiecznych intelektualistów, był konsekwencją możliwych do określenia tendencji w obrębie kultury. Muszą oni być przygotowani do rozważenia tezy głoszącej, że w swym obecnym kształcie historia jest rodzajem historycznego przypadku, wytworem specyficznej sytuacji historycznej oraz że — w związku z zanikaniem nieporozumienia, które tę sytuację wywołało — historia sama w sobie może utracić status samodzielnego i samo-legitymizującego się sposobu myślenia. Może być również tak, że najtrudniejszym zadaniem, przed którym stanie współczesne pokolenie historyków, będzie ujawnienie historycznie uwarunkowanego charakteru ich dyscypliny. Będą oni musieli przyjąć odpowiedzialność za koniec pretensji historii do bycia samodzielną dyscypliną i pomóc We wchłonięciu jej przez aktywność intelektualną wyższego rzędu, ufundowaną raczej na podobieństwach aniżeli różnicach między sztuką a nauką, w związku z czym określanie jej w kategoriach którejkolwiek z tych dziedzin stanie się niemożliwe.

1

Rekonstrukcja głównych zarysów sporu, jaki prowadzili w naszym stuleciu obarczeni filozoficzną samowi edzą przedstawiciele nauk społecznych i historycznych, nie wydaje się konieczna, jest to stary spór, sięgający swoimi korzeniami

początku wieku dziewiętnastego. Warto jednak przypomnieć, że w pewnym sensie został on rozstrzygnięty, co w dziewiętnastym wieku było niemożliwe, i że wykroczył on, jak się obecnie uważa, poza granice wszelkich konwencjonalnych dyskusji o metodach.

Przede wszystkim w wieku dziewiętnastym nauka nie cieszyła się taką mocną pozycją wśród dziedzin wiedzy, jaką posiada dzisiaj. Współcześni filozofowie nauki jaśniej wyrażają się na temat istoty naukowego wyjaśniania, a w panowaniu nad światem fizycznym uczeni osiągnęli sukces, o którym w ostatnim stuleciu mogli zaledwie marzyć. Dlatego w naszych czasach teza Ernsta Cassirera, że „w świede współczesnym nie ma drugiej potęgi, którą można by zestawić z potęgą myśli naukowej”, może być przyjęta jako fakt oczywisty, w dyskusji nad hierarchią dyscyplin naukowych nie można go jednak pominąć i uznać za zwykłą retorykę, tak jak to miało miejsce w wieku dziewiętnastym. W dalszej części swego wywodu Cassirer stwierdził, że nauka jest dzisiaj uważana za „szczyt i spełnienie całej naszej ludzkiej działalności, za ostatni rozdział w historii ludzkości i za najważniejszy przedmiot filozofii człowieka. Na temat wyników nauki lub jej pierwszych zasad można się spierać, ale wydaje się, że jej ogólna funkcja nie podlega dyskusji. To właśnie nauka upewnia nas o stałości świata.”

Oszałamiający triumf nauki w naszych czasach nie tylko inspirował wysiłki badaczy procesów społecznych w kierunku budowania nauki o społeczeństwie podobnej do nauki o przyrodzie, lecz także zaostrzył ich wrogość wobec historii. Najbardziej uderzającą cechą współczesnego myślenia o historii, jaka charakteryzuje przedstawicieli nauk społecznych, jest podkreślanie przez nich faktu, iż klasyczna koncepcja historii jest zarazem symptomem, jak i przyczyną potencjalnie zgubnej przypadłości kultury. Co za tym idzie, krytyka historii prowadzona przez odpowiedzialnych czy z kręgu nauk społecznych nabiera wymiaru morahttgn