IMG 61

\

pggBgt    Polityka gospodarcza_

-    wybory, o ile są dopuszczone przez władzę, nic są rywalizacyjnc i nie prowadzą do altemacji władzy, są natomiast zmanipulowane;

—    wysoki stopień koncentracji władzy wykonawczej, przy jednoczesnej marginalizacji znaczenia parlamentarnej władzy ustawodawczej;

-    brak kontroli władzy wykonawczej (autorytaryzm wyklucza kontrolowanie rządu przez społeczeństwo czy te* większość parlamentarną);

—    ograniczanie praw i wolności obywatelskich¹.

Należy wskazać, że ustrój autorytarny dopuszcza pewne przejawy demokratyzacji życia społeczno-gospodarczego, np. samorządy. Występowanie ustrojów autorytarnych jest charakterystyczne dla krajów o społeczeństwach z reguły słabiej rozwiniętych cywilizacyjnie, o mniejszej świadomości społecznej i politycznej. Jako przykład współczesnych rządów autorytarnych można podać ustrój polityczny Federacji Rosyjskiej.

Ustrój totalitarny

W państwie o ustroju totalitarnym panuje ideologia, która kreuje nierealną wizję idealnego społeczeństwa. Na bazie tej ideologii państwo wyznacza standardy i normy zachowania, określa status socjalny obywateli, ustala kierunki, obszary i granice aktywności publicznej oraz kształtuje wzorce życia osobistego. Ideologia rozpowszechniana jest poprzez szeroko rozumianą propagandę i indoktrynację, w tym zwłaszcza za pośrednictwem systemu oświaty oraz środków masowego przekazu. Władzę sprawuje jedna partia pod przywództwem jednego człowieka. Charakterystyczną cechą systemu totalitarnego jest silne rozwinięty aparat państwowego przymusu i liczne wojsko, realizujące często agresywną politykę swoich przywódców. Gospodarka jest centralnie planowana, czyli zarządzają nią instytucje państwowe, co zazwyczaj jest mocno nieefektywne.

Totalitaryzm bywa nierzadko mylony z autorytaryzmem, gdyż wiąże się z absolutystycznym posługiwaniem się władzą. Każdy system totalitarny jest więc jednocześnie autorytarny. Odwrotna zależność nic zawsze jest natomiast prawdziwa, mogą bowiem istnieć systemy autorytarne, które nie są totalitarnymi. Dany ustrój polityczny można uznać za totalitarny, jeśli występują w nim łącznie trzy czynniki:

Rozdział 2. Uwarunkowania polityki gospodarczej

49

—    totalitarna ideologia;

—    silna partia polityczna wzmocniona przez organy bezpieczeństwa wewnętrznego;

—    monopol politycznej kontroli nad takimi sferami stosunków międzyludzkich, jak środki masowej komunikacji, siły zbrojne oraz wszystkie organizacje, w tym gospodarcze.

Brak jednego z tych elementów podważa zasadność uznania systemu za totalitarny (np. nie wszystkie systemy jednopartyjne będą totalitarne)².

Często zwraca się uwagę na ekspansjonistycznc tendencje reż.imów totalitarnych. Totalitaryzm charakteryzuje ponadto państwa, w których ambicje modernizacyjne i mocarstwowe idą w parze z brakiem tradycji demokratycznej. Totalitarny system rządów istnieje do chwili obecnej w Korei Północnej i na Kubie.

Podział państw według ustrojów politycznych (tabela 2.1) nasuwa pytanie, dlaczego demokracja - powszechnie uznana za ustrój najbardziej akceptowany społecznie - odnosi sukcesy i porażki!

Tabela 2.1

Ustroje polityczne 167 głównych państw świata w 2006 roku

Ustrój polityczny	Procent badanych państw	Procent populacji światowej
Demokracja ukształtowana	16,8	13,0
Demokracja w budowie, określana takie jako tzw. demokracja ułomna^2	32,3	38,3
Ustrój mieszany (hybrydowy) łączący elementy demokracji i autorytaryzmu	18,0	I0.S
Autorytaryzm	31.7	37,7
Totalitaryzm	1.2	0.5
Razem	100	100

W lej grupie państw znajduje się Polska.

Źródło: opracowanie własne na podstawie L. Kckic: The Economist Intelligence Unil's Democracy lndex 2007, s. 6, oraz serwisu internetowego: www.cia.gov/1ibrary/ publicalions/!he-world-factbook/index.html.

1

Ibidem.

2

Ibidem.