IMG 77

132 Polityka gospodarcza

ją: kształtowanie instytucji tynkowych, określanie warunków zawierania transakcji i prowadzenia handlu;

2. Wąskie - w którym pojęcie polityki konkurencji jest równoznaczne z polityką antymonopolową. Państwo koncentruje się na przeciwdziałaniu porozumieniom ograniczającym konkurencję (zmowom oligopoli, trustów itp.), nadużywaniu pozycji monopolistycznej lub dominującej; sprawuje nadzór nad przejęciami, fuzjami i innymi formami koncentracji kontroli podaży przez duże podmioty produkcyjne lub handlowe.

„Uporządkowanie jest wynikiem istnienia powszechnie obowiązujących reguł postępowania. Tworzą one system ograniczeń dla konkurencji i sprowadzają ją do zachowań społecznic akceptowanych. Zdaniem F.A. Hayeka reguły te powstają nie w wyniku urzeczywistnienia czyjegoś pomysłu, ale formułują się spontanicznie w procesie ewolucji kulturowej. Jest w nich zawarła specyficzna wiedza, nagromadzona przez wiele pokoleń, która umożliwia rozwiązywanie konfliktów międzyludzkich. Wiedza ta przekracza swoim zasięgiem możliwości percepcji poszczególnych jednostek"¹.

Lad rynkowy łatwiej jest akceptowany przez społeczeństwa przekonane do jego działania - podmioty kierują się poglądem, żc jest to naj-Ndcuteczniejszy sposób osiągania sukcesu indywidualnego i dobrobytu spo-łebznego.

Dla kształtu i reguł konkurencji kluczowe znaczenie ma zapewnienie realizacji umów zawieranych przez podmioty wymiany. Dlatego wyjątkowo ważne jest wprowadzenie i bezwzględne przestrzeganie silnych norm prawnych i etycznych. Pierwsze są ostateczną formą przymusu wykonania umowy, drugie pomagają w obniżeniu ryzyka i kosztów działalności, co podnosi sprawność rynku.

Ceny informują przedsiębiorstwa o opłacalności ich oferty oraz nabywców o możliwościach i trafności podejmowania przez nich decyzji zakupowych. Jeżeli są kształtowane w wyniku interakcji popytu i podaży na konkurencyjnym rynku, to można przyjąć, żc są to ceny najbardziej racjonalne z punktu widzenia funkcjonowania gospodarki i konkurencji. Wpływanie na ceny przez podmioty zewnętrzne prowadzi z reguły do zafałszowania informacji płynących do uczestników rynku, w tym konkurencji, co

zniekształca decyzje o poziomie produkcji i zakupów. Wyjątkiem od tej reguły, uzasadniającym regulację cen, jest ochrona nabywców lub sprzedających przed wykorzystywaniem siły monopolistycznej jednej ze stron wymiany rynkowej (np. podmiotów produkcyjnych o pozycji monopolistycznej, jak energetyka, gaz itp., czy podmiotów nabywających, jak skup płodów rolnych). Innym uzasadnieniem regulacji cen są względy społeczne: ceny wybranych dóbr i usług powinny być na poziomic umożliwiającym nabycie produktów wszystkim zainteresowanym (tzw. zapobieganie wykluczeniu ze względów ekonomicznych). Regulacja cen często jednak prowadzi do zmiany struktury podmiotowej na rynku i jest traktowana jako ograniczenie konkurencji (z wyjątkiem niektórych cen minimalnych, które mają zapobiegać eliminacji słabszych konkurentów przez duże podmioty).

Niezależny i dynamicznie rozwijający się sektor prywatny w gospodarce narodowej stanowi czynnik osłabiający wpływy polityczne na tę gospodarkę, ponieważ utrudnia jednoczesną koncentrację siły ekonomicznej i politycznej w jednej grupie podmiotów polityczno-administracyjnych.

Podstawowe czynniki decydujące o pojawieniu się konkurencji na rynku to:

- istnienie samodzielnych przedsiębiorstw,

- prywatna własność środków produkcji,

- gospodarka towarowa.

M. Friedman twierdzi, że „skomplikowany system konkurencji rynkowej będący spontanicznym wytworem działalności ludzkiej, a nie zaprogramowanym efektem centralnego planowania, jest w stanic skutecznie koordynować ludzkie zachowania i stanowi jedno z największych osiągnięć nauki”⁷.

Przeciwnicy wolnej konkurencji podnosząjednak argument, żc błędne decyzje alokacyjne podejmowane przez część podmiotów na konkurencyjnym rynku prowadzą do marnotrawstwa czynników produkcji. Źle oceniona sytuacja rynkowa w okresie teraźniejszym i przyszłym powoduje, że zbyt wiele czynników jest angażowanych w jednych dziedzinach produkcji, podczas gdy brakuje ich w innych dziedzinach. Ponadto zjawi-

¹ M. Friedman: The lnvisible Hond. W: The Business System: A Bicontinental Wen*. University Press of New England, Hanover, N.H., 1977, s. 2-13; za: T. Przybyciński: op.cit., s. 82.

Ibidem, s. 51.