71430 oogeneza15

kami wspomagającymi oocyt, trofocyty syntetyzują głównie RN A, natomiast za pośrednictwem komórek folikulamych żeńska gameta zaopatruje się w prekursory żółtka.

■—C. Regulacja czynności gonad 1. Sezon rozrodczy

Produkcja gamet jest dla organizmu olbrzymim wysiłkiem, gdyż pociąga ża sobą wielkie wydatki materiałowe i energetyczne. Dotyczy to zwłaszcza samic zwierząt wytwarzających wielkie, bogate w żółtko komórki jajowe. Nic więc dziwnego, że rozmnażanie u większości gatunków nie odbywa się w sposób ciągły. W skrajnych przypadkach okres rozrodczy pojawia się tylko jeden raz i stanowi końcowy etap życia-(wiele owadów, a z ryb Oncorhynchus). U innych zwierząt nasilenie czynności ' rozrodczych może się zmieniać cykliczndą w ciągu roku; Powstają w ten sposób sezony rozrodcze, oddzielone fazami spoczynkowymi, kiedy nie odbywa się ani produkcja, ani wydalanie gamet. Przynosi to wyraźne korzyści przystosowawcze;' synchronizacja czynności płciowych w populacji zapobiega niepotrzebnej utracie gamet, ułatwiając jednocześnie ich spotkanie się dla^dokonania zapłodnienia. Sezony rozrodcze przypadają zwykle na te okresy* roku, kiedy odchowanie potomstwa jest najłatwiejsze ze względu na warunki klimatyczne i obfitość pokarmu.

Różne i skomplikowane mogą być mechanizmy fizjologiczne leżące u podstaw tego zjawiska./Daleko jeszcze do ich pełnego zrozumienia. U niższych zwierząt morskich, jak jamochłony Czy robaki, czynnikiem wyzwalającym zapoczątkowanie okresu rozrodczego jest najczęściej po prostu odpowiednia, temperatura wody. W związku z tym gatunki stref umiarkowanych mają zwykle wyraźnie ograniczone okresy rozrodcze,-natomiast u mieszkańców okolic tropikalnych rozród rozciąga się na długie okresy, co prowadzi nier&ż do zatarcia czy zaniku sezonowości.

Oprócz temperatury Bardzo ważnym czynnikiem warunkującym na-.. stanie sezonu rozrodczego 'jest długość dnia. Staje się ona dominującym fegulatorem rozrodź zwłaszc'^ u 'zwierząt-*wyższych. Wyższa tempera-, tura i intensywniejsze /oświetlenie często zresztą idą w parze w wolnej przyrodzie. Interesujące jest, że nie tylko światło słoneczne oddziałuje na czynności rozrodcze zwierząt. W niektórych przypadkach stwierdzono bardzo wyraźny wpływ faz księżyca. Najbardziej znany jest przykład pierścienicy morskiej, Źtzw. robaka palolO; W stanie niedojrzałym żyje on w szczelinach na dnie oceanu, a po osiągnięciu dojrzałości płciowej gromadzi się w olbrzymich ilościach na powierzchni wody dla dokonania rozrodu. Dzieje się to dwa razy do roku, o brzasku dnia poprzedzającego ostatnią kwadrę księżyca, przy czym u gatunku atlantyckiego (Eunice jucata) dnie te przypadają na czerwiec d lipiec, natomiast u gatunku z południowego Pacyfiku (E. uiridis) na październik i listopad. U wielu innych gatunków morskich sezon rozrodczy może się łączyć nie bezpośrednio z fazą księżyca, lecz raczej z maksymalnym przypływem czy odpływem morza.

Wiele przykładów występowania cykli rozrodczych dostarczają stawonogi. Nie zawsze jednak czynniki regulujące te procesy są łatwo dostrzegalne. Oprócz* temperatury i długości dnia niewątpliwie dużą rolę odgrywa wilgotność powietrza i rodzaj pożywienia. Wpływ czynnika pokarmowego na czynności gonad występuje jaskrawo u komarów. Spożycie przez samicę z rodzaju Anopheles krwi człowieka jest koniecznym warunkiem produkcji jaj. Wiadomo też, że osobniki żywione bananami nie rozmnażają się* natomiast po spożyciu krwi człowieka w przeciągu 2—3 dni składają jaja.

Bądźcem do rozrodu jest często odpowiednie stężenie pewnych 'substancji chemicznych w otoczeniu. Substancji takich mogą dostarczać' np. gamety produkowane przez osobniki płci odmiennej. U ostryg, Ostrea mrginica, u których sezon rozrodczy rozpoczyna się£ wraz ze zwyżką temperatury, otoczenia, silnym czynnikiem pobudzającym czynności płciowe jest dla samedw obecność jaj w wodzie, a dla saabie obecność plemników, przy czym reakcja ta nie jest specyficzna dla gatunku, ponieważ wywołuje ją także obecność jaj innych mięczaków lub nawet jeżowców.

Sezonowość funkcji rozrodczych wykazuje też większość kręgowców. Niektóre gatunki ryb, jak np. .węgorz czy łosoś, odbywają w związku z tym dalekie nieraz wędrówki. Jest przy tym rzeczą zadziwiającą, że łosoś opńszczajijby morze, w czaśię^gódó^ej wędrówki w górt rzek, właściwie nie pobiera pokarmu. Pozwalają mu na to du#i ilości materiałów zapasowych zgromadzbnych w czasie pobytu .w morzu i zdeponowanych w mięśniach. Zapasy te dostarczają nie tylko energii potrzebnej do odbycia wędrówki, lecz także umożliwiają znaczny wzrost gonad, związany z tworzeniem się i dojrzewaniem wielkiej liczby komórek rozrodczych. Procesy te Nachodzą bowiem właśnie w czasie, gdy ryba głoduje. Podobną sytuację spotyka się też u niektórych płazów. U żab. wzrost oocy-tów zachodzi także w zimie, w czasie hibernacji, faedf' zwierzęta odżywia ją-się słabo lub wcale nie pobierają pokarmu.

Jaskrawych przykładów sezonowości rozrodu dostarczają ptaki, ‘a także dzikie ssaki. Głównym regulatorem czynności gonad są dla nich zmiany intensywności oświetlenia. Jednakże podczas gdy u jednych gatunków (większość ptaków oraz wiele ssaków, osp. koń, fretka) sezon rozrodczy rozpoczyna śię*na wiosnę,- wraz z wydłużaniem/śię. dnia, u innych przeciwni* — jesieni^ kiedy; dzień się skraca. U ptaków w okresiaferozrodiu gonady powiększają się nieraz kilkaset razy w porównaniu ze, stanem spoczynkowym przez resztę roku. U wielu gatunków zmianom tym towarzyszy zwyczaj odbywania dalekich wędró-