71644 P4140025 (2)

kierujących ją w stronę schronienia¹*. Wcale nie sugeruję, że O. wendtii myśli, choć na pewno wykonuje działania na podstawie świeżo utworzonych wzorców nerwowych. Nie jestem nawet skłonny sądzić, że w takim prymitywnym układzie nerwowym z wzorców mogłyby powstawać obrazy. Po prostu wykorzystuję te informacje do zilustrowania genealogii sygnałów ciało-układ nerwowy, na podstawie której można zrozumieć wpływ ciała na umysł. Ludzkie oko i siatkówka pełnią funkcje całkiem podobne do wapiennych soczewek opisywanej wyżej rozgwiazdy; oczywiście nasz mechanizm widzenia jest o wiele bardziej złożony pod względem ilości i rodzaju fizycznych oddziaływań, które mogą być mapowane, oraz bogactwa powstających w ten sposób map mózgowych i działań, jakie mogą być w konsekwencji podejmowane. Zasada jest jednak ta sama: wyspecjalizowana część ciała ulega modyfikacji, a jej rezultat jest przekazywany do ośrodkowego układu nerwowego.

Związane z tym tematem ostatnio dokonane odkrycie dotyczy istnienia specjalnego rodzaju komórek siatkówki, które reagują na światło i wpływają na działanie pewnego jądra w podwzgórzu, odpowiedzialnego za regulację cyklu dnia i nocy i związanych z nim okresów snu. Od dawna było wiadome, że stożki i pręciki tworzące przednią warstwę siatkówki są wrażliwe na światło, a ich reakcje stanowią fundament naszego widzenia. We wspomnianym nowym odkryciu fascynuje to, że w działaniu światła na podwzgórze nie pośredniczą stożki i pręciki; po ich zniszczeniu światło zewnętrzne nadal rządzi wewnętrznym cyklem dnia i nocy. Wydaje się, że tę rolę pełni zestaw komórek w następnej warstwie siatkówki (warstwie siatkówkowych zwojów nerwowych). Co więcej, chodzi tu o konkretną, wyspecjalizowaną grupę komórek -inne komórki z tej warstwy, które otrzymują sygnały ze stożków i pręcików, w tej operacji nie uczestniczą. Ow podzestaw istnieje, jak się wydaje, wyłącznie dla tej funkcji, nie zaś dla celów wspomagania widzenia¹⁶. Aktywność tych komórek pośrednio lub bezpośrednio wywiera wpływ na mózg. Na przykład zapadanie w sen stopniowo wyłącza uwagę, a w końcu świadomość; emocje tła i związane z nimi nastroje są również w dużym stopniu uzależnione od szeroko pojętego oddziaływa-ma światła w kategoriach czasu i intensywności. I znów zmiana stanu ciała - a raczej jego wyspecjalizowanej części - przekłada się na zmiany umysłowe. Bardzo interesujące jest to, że omawiane komórki — w przeciwieństwie do tych „zajmujących się” widzeniem — nie bardzo „obchodzi”, gdzie dokładnie światło pada. Z wolna i spokojnie reagują jak światłomierze używane w fotografice na ogólny poziom jego natężenia wewnątrz oka. Aż kusi, by traktować te komórki jako element zespołu starszych i mniej wyrafinowanych czujników ciała, ukierunkowanych raczej na warunki ogólne - w tym przypadku na ilość światła zewnętrznego w otoczeniu organizmu - niż jako szczegółowy jego układ spowodowany występowaniem obiektów zewnętrznych. Przypominają w tym soczewki rozgwiazdy Ophiocoma wendtii i wrażliwość całego ciała na bodźce, spotykaną u organizmów prostszych, nie wyposażonych w wyspecjalizowane obszary zmysłowe¹⁷.

Przez ostatnie dwadzieścia lat nauki neurologiczne odkryły szczegółowo, jak mózg przetwarza różne aspekty widzenia - nie tylko kształtów, ale i barw czy ruchu obiektów¹⁸. Postępy odnotowano także w rozumieniu zmysłów słuchu, dotyku i węchu; nareszcie też nauka zaczyna się na nowo interesować zmysłami wewnętrznymi: bólu, temperatury itp. Uczciwie trzeba jednak przyznać, że dopiero zaczęliśmy odkrywać szczegóły działania tych układów.

O pochodzeniu umysłu

Omawiane wyżej dwa rodzaje obrazów ciała („cielesne” i „ze specjalnych czujników zmysłowych”) mogą być w naszych umysłach wykorzystywane do reprezentowania stosunków przestrzenno-czasowych między obiektami. Pozwala to reprezentować zdarzenia związane z tymi obiektami. Czy obrazy w naszym umyśle są obrazami ciała w takim rozumieniu? Niezupełnie. Dzięki naszej twórczej wyobraźni możemy wymyślać dodatkowe obrazy, symbolizujące obiekty i zdarzenia, a także pojęcia abstrakcyjne. Umiemy na przykład rozdzielać podstawowe obrazy z ciała, o jakich była mowa

183