72565 skanuj0045

uniemożliwia w nich określenie się ,,ja”. W wierszach-strumieniach Ryszarda Krynickiego (np. Świat jeszcze istnieje, Przedmieście, Kobieta trzydziestoletnia) podmiot „stanowi medium dla przepływających faktów, nie będąc w stanie dokonać żadnych zabiegów scalają-co-interpretacyjnych”⁴⁰. W kolażach, jak zauważa Bożena Tokarz, „zostaje zakwestionowanajednorodność stylistyczna wiersza, a w efekcie również podmiotu lirycznego jako czynnika organizującego tekst (Podróż pośmiertna III\ Pożegnanie, upadek, Zabawa językowa)”⁴'. Nieco inaczej skutkuje otwarcie na wielojęzyczność dla podmiotu wierszy Barańczaka. Rozproszenie podmiotowej świadomości w wierszach Gdzie się zbudziłem, Wyciągnęliśmy właściwe wnioski z wydarzeń wydaje się pogłosem dykcji Różewiczowskiej. Jej naśladowanie w tekstach z Sztucznego oddychania pojawia się już wyraźnie w ramach liryki roli i w funkcji autokompromitacji podmiotu mówiącego wziętego już niejako w cudzysłów. W innych wierszach Barańczaka figurą unifikacji (języków, wartości) jest przede wszystkim amplifikacja.

Polifonicznie wymykający się i nieuchwytny podmiot, a także adresat liryczny, ustanawiają warunki dla prawdziwie „dialogicznej” liryki. Wystawienie tropu poetyckiego na konfrontację z „cudzym słowem” rujnuje zarówno romantyczne, jak i awangardowe moszczenia poetyckości. Poezja polska po Marcu ’68 na stałe już nabrała życia. Przejęcie zrewolucjonizowanego stosunku do słowa poetyckiego przez następne generacje to największy niepolityczny skutek tzw. wydarzeń. Skutek trwały, nawet jeśli uznać, że sami jego współautorzy zatoczyli w sw'ojej późnej twórczości koło. Krynicki w anty-tetycznym zaprzeczeniu swojego punktu wyjścia - w zwątpieniu w sens kreacji poetyckiej i stopniowym ściszaniu dykcji aż do zamilknięcia. Barańczak - w dalekich od wczesnej naiwności, choć na swój sposób jakoś utopijnych, próbach arcydzieła⁴².

⁴⁰    B. Tokarz, Poetyka Nowej Fali, s. 60. Zob. na ten temat także: A. Świeściak, Przemiany poetyki Ryszarda Krynickiego, s. 120.

⁴¹    B. Tokarz, Poetyka Nowej Fali, s. 59.

⁴²    Zob. P. Śliwiński, Ku arcydziełu, w: Barańczak - poeta lector, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka VI (XXVI)”, Poznań 1999, s. 9-21.

Joanna Grądziel-Wójcik

„Zmiażdżona epopeja”. Dziennik poranny Stanisława Barańczaka a twórczość Tadeusza Peipera

O awangardowych korzeniach nowofalowej poetyki sporo już napisano. Nazwisko Tadeusza Peipera pojawia się najczęściej w kontekście poezji Ryszarda Krynickiego, a szczególnie silnie podkreśla się jej związki z koncepcją „układu rozkwitania”. Wśród patronów Stanisława Barańczaka wymienia się natomiast z reguły .jednym tchem” pokolenie lingwistów: Zbigniewa Bieńkowskiego, Mirona Białoszewskiego, Tymoteusza Karpowicza. Autor Nieufnych i zadufanych sam wybiera twórczość Białoszewskiego, Karpowicza, Witolda Wirpszy i Edwarda Balcerzana, by analizując interesującą go poetykę, wydobywać z ich tekstów na plan pierwszy warstwę egzystencjalną i etyczną. „Manipulacje syntaktyczne i słowotwórcze gotów jest uznać za wyraz niemal świadomości politycznej (jawnie przenosząc swoje doświadczenia i przemyślenia na tamte realizacje)” - pisał Tadeusz Nyczek¹. Jednak i wśród barańczakologów przywoływany bywa kontekst awangardy krakowskiej, a zwłaszcza propozycja teoretyczna i praktyka poetycka jej prawodawcy. Włodzimierz Bolecki pisał nawet tak o tej twórczości:

zupełnie odrębna i oryginalna propozycja poetycka. Tak odrębna, że jej związki z tradycją literacką wydają się niejednokrotnie silniejsze niż ze sposobami po-ezjowania rówieśników².

I choć może zbyt kategoryczne wydaje się to twierdzenie, celnie ogniskuje uwagę na związkach, które zbyt łatwo bywają tylko

91

1

   T. Nyczek, Powiedz tylko słowo. Szkic o poezji „pokolenia 68", Warszawa 1985, s. 153.

2

   W. Bolecki, Język jako świat przedstawiony. O wierszach Stanisława Barańczaka, w: tegoż, Pre-teksty i teksty. Z zagadnień związków międzytekstowych w literaturze polskiej XX wieku, Warszawa 1991, s. 197.