72832 IMG59 (3)

BI A (B(a)- której imię mac*)' „Przemoc", jest personifikacją tej abstrakcji. Uchodzi za córkę olbrzyma Pallasa i Styksu. Wgigantomachii wałczy u boku Zeusa. Siostrą jej jest Nike („Zwycięstwo"), braćmi Zelos („Zapał") i Kratos („Władza”) (tab. 32). Wraz z nimi Bia towarzyszy zawsze Zeusowi. Ona to pomagała przykuć Prometeusza do skały Kaukazu, mb

Ha. 71 283 n.; Apd. AM I 2.4; A. Pr. prolog.

BIANNA (Bfawa) - dziewczyna, która dała swe imię miastu Vienna w Dełfinacic. Pochodziła z Krety, a zawędrowała daleko od swego krąju z powodu głodu, który wygnał wielu Kreteńczyków. Pewnego razu, w czasie tańca, dziewczynę pochłonęła otchłań, która otwarła się w ziemi. Imię jej nadano miastu zbudowanemu przez imigrantów, mb Stcph. Byz. łv. Btcwcę.

*BIANOR (Bidvtop) - heros Mantui. był synem Tybni i nimfy Manto (-» Auknus). Założył miasto Mantuę, któremu nadał to imię dla upamiętnienia swej matki. Niekiedy bywał identyfikowany z Auknusem. mb

Sen^-, in Vcig. EcŁ DC 60. Por. Grtnier, Lc. (s.v. Aucnus).

BIAS (Btaę)- syn Amytaona i Idomene. córki Fere-sa, miał brata Mełampusa, wieszczka, który dzielił jego przygody (tab. I i tab. 21). Bias pragnął poślubić córkę Neleusa, zwaną Pero, musiał jednak spełnić warunek postawiony przez jej ojca, a mianowicie ukraść stada należące do Fyłakosa. Wołów tych strzegł groźny pies, ale Mdampus zgodził się je wykraść dla swego brata i gdy otrzymał od Neleusa rękę Pero, odstąpił ją Biaso-wi.

Następnie, gdy Melampus uzdrowił obłąkane córki króla — Projtosa otrzymał od niego trzecią część królestwa dla Biasa, który tam się osiedlił (-* Anaksago-ras). Bias spłodził z Pero Talaosa, ojca Adrastosa (tab.

1), Perialkesa, Laodokosa, Arejosa, Alfesiboję. Później, gdy osiadł w Argos, w królestwie Projtosa, poślubił jego córkę, Lysippę. Z nią to zapewne miał córkę Anaksibię, poślubioną później przez Peliasa, jak podają niektóre przekazy, mb

Od. XV 242-256; Schol. ad XI287; Eust. in Hora. p. 1685; Schol. in Pi N. 9,30. in A. Supp. 569; in £. Pk 173; Hdt. IX 34; Schol. in Theoc. Ul 45; in A. R-118; Prop. D 3,51 n.; Paus. U 18,4; 21.2; IV 34,4; 36,3; Apd. BibL i 9.10 n_; U 2,2. — Melampus.

*BONA DEA - Dobra Bogini, jest bóstwem rzymskim związanym z kultem Faunusa. Jej mit, dość ogólnikowo przedstawiany, ma na celu wyjaśnienie osobliwości tego kultu. W pierwszej wersji Bona Dea występuje jako córka Faunusa. Ojciec kochał się w niej, ale ona nie chciała ulec jego żądzom i nie osiągnął on niczego, nawet gdy spoił ją winem. Wtedy wychłostał ją prętami mirtu. (To podano dla wyjaśnienia, dlaczego mirt był wykluczony z jej świątyni). Wreszcie przemienionemu w węża Faunusowi udało się ją posiąść. Inna wersja czyni z Dobrej Bogini żonę Faunusa, kobietę nadzwyczaj biegłą we wszystkich zajęciach domowych, wstydliwą do tego stopnia, że nie opuszczała swojej komnaty i nie widywała innych mężczyzn prócz małżonka. Pewnego dnia znalazłszy dzban wina wychyliła go i upiła się. Mąż tak ją wychłostał mirtem, że z tego zmarła. Pełen wyrzutów sumienia przyznał jej cześć

boską. W Rzymie Dobra Bogini miała swoje sanktuarium u stóp Awentynu i tam to, w świętym gaju, kobiety i dziewczęta świętowały co roku misteria „Dobrej Bogini", z których wykluczeni byli mężczyźni. Herakles, który również był odsunięty od udziału w misteriach, aby się zemścić, ustanowił przy swoim Wielkim Ołtarzu, położonym w pobliżu, uroczystości, w których nie mogły uczestniczyć kobiety, mb

Macr. 112,24 n.;Serv. In Vcn. Am. VIII314; Vnrr. R.R. 01,5; Prop. IV 9; Ov. Fast. V 148 n.; Lact. 122; Ten. Adnal. II9; Am. V 18. Por. A. Greiłcnhagcn. Bona Dea, Rom. Miii 1937, s. 227 n. G. Piccaluga, Bona Dea, in: Siudi e Matcriali.... 1964, s. 195-237.

BOREADZI (BopećSai)- nazwa nadawana potocznie dzieciom Boreasza, Wiatru Północnego. Mianem tym jednak określano głównie dwóch jego synów - bliźniaków, KaJaisa i Zetesa, spłodzonych z -* Orejtyją, córką Erechteusa, którą — Boreasz porwał znad brzegu rzeki Ilissos (tab. 11). Obaj młodzieńcy byli uskrzydleni. Wedle jednych, skrzydła wyrastały im z pięt, wedle innych z boków, jak u ptaków. Tak jak ich ojciec i oni byli bóstwami wiatrów, a imiona ich starożytni wywodzili od słowa „wiać”. Kalais to „ten, który wieje łagodnie", a Zetes, „ten, który silnie dmucha”. Urodzili się jak ich ojciec w Tracji. Główną ich cechą była szybkość. Uczestniczyli w wyprawie Argonautów i odegrali w niej ważną rolę, szczególnie w momencie gdy Argonauci zawinęli do przystani u króla Fineusa (-* Argonauci) i wtedy oni to przepędzili harpie, prześladujące króla. W tym punkcie jednak podania różnią się między sobą. Bądź to mówią, że uwalniają oni Fineusa, atakując harpie w locie, i zmuszają je do obietnicy pozostawienia go na przyszłość w spokoju, bądź to podają, że zabijają dwie spośród trzech harpii, bądź to wreszcie nie wspominają nic o harpiach, lecz utrzymują, że ukarali oni Fineusa za to, że oślepił dzieci, które miał z ich siostrą Kleopatrą (-* Fineus). Również w tym, co dotyczy ich śmierci, podania nie są zgodne; wedle jednych, nie potrafili oni dosięgnąć harpii i wyczerpani zmarli po powrocie, najczęściej jednak mówiono, że uczestniczyli w całej wyprawie Argonautów i byli obecni na igrzyskach żałobnych urządzanych na cześć -* Peliasa (-* Jazon). Tam to odnieśli zwycięstwo w biegu, ale wkrótce potem zabił ich Herakles, nie mogąc wybaczyć im tego, że doradzali -* Argonautom, aby go opuścili w Mysji, gdy opóźnił swój powrót z poszukiwań -» Hylasa. Powracających z pogrzebu Peliasa heros odnalazł na wyspie Tenos i obu zabił. Na ich grobie wzniósł dwie stele, wibrujące ilekroć dął na wyspie wiatr północny.

Boreasz miał również dwie córki, Kleopatrę, poślubioną Fineusowi, i Chione (-» Butes). mb

A.R. 1211 n.; n 273 n.; 11298-1308 i Schol. in A R. II178; Schol. in Od. XIV 533; XII69; Hyg.Fab. 14; 19; 273; Apd. BibL IH15,2 n.; 19,21; Ov. Met. VI711 n.; Scrv. in Verg. Aen. Ul 209; Schol. in Pi. P. 4, 181.

BOREASZ (Bopśaę) - bóg Wiatru Północnego zamieszkiwał Trację, dla Greków przysłowiową krainę zimna. Przedstawiano go jako skrzydlatego demona o wielkiej sile fizycznej, brodatego i zwykle odzianego w krótką, plisowaną tunikę. Na jednym z wizerunków widać go, mającego, podobnie jak rzymski Janus, dwa przeciwstawne oblicza, które zapewne miały uosabiać dwa przeciwne wiatry, wiejące nad cieśniną Euripus, Boreasza i Antyboreasza. To ujęcie jednak stanowi wyjątek.

55

Boreasz był synem Eos (Jutrzenki) i Aslrajosa, syna Kriosa i Eurybii. Miał braci Zefira i Notosa (tab. 14).

Należał zatem do rodu tytanów, istot uosabiających elementarne siły przyrody. Wśród różnych czynów gwałtownych, jakie popełniał, przypisują mu porwanie Orejtyi, córki króla Aten, Erechteusa, znad brzegu rzeki Ilissos, gdzie igrała ze swoimi towarzyszkami. Uprowadził ją do T racji i tam dała mu dwóch synów, Kalaisa i Zetesa. Jeden z wariantów tej opowieści umieszczał porwanie w czasie procesji kroczącej na Akropol do świątyni Ateny Polias. Niekiedy przypisują Boreaszowi ukaranie -» Fineusa. Wieść głosi, że Boreasz począł z klaczami Erichtoniosa dwanaście źrebiąt, tak lekkich, że gdy pędziły po łanach zbóż, nie uginały nawet kłosów, a gdy gnały po powierzchni morza, żadna zmarszczka nie powstawała na powierzchni wód. Z erynią, potem też z harpią, Boreasz spłodził równie szybkie konie.

Boreasz „król Celtów” -* Kyparissa. mb

Hes. Th. 378; por. 869; Hdt. VII189; Ov. Met. VI68S n.; Triu. III 10,

45; 1L XX 221 n.; Q.S. VIII242; Nonn. XXXVII155; PI. Phaedr. 229b;

Paus. V 19,1; Apd. Bibl. III 15,1 i 2; Schol. in 0± XIV 533; por. Annali deiristituto, pl. L i M.

BOR MOS (Bcóppoę) - syn Titiasa (lub Tityosa), Mariandyńczyk, był bardzo pięknym młodzieńcem. Pewnego dnia, gdy poszedł naczerpać wody dla żniwiarzy u głębokiego źródła, porwały go nimfy (-» Hylas).

Ale opowiadano również, że został zabity na polowaniu. Co roku uroczyście czczono jego śmierć, w okresie żniw, żałobnymi płaczami przy akompaniamencie aulosu (fletu), mb

Ath. XIV 3, p. 620 a; Schol. in A.R. 11226; D 780.

BOTRES (Bóiprię) - T ebańczyk, syn Eumelosa. Eumelos żywił głęboką cześć dla boga Apollona. Pewnego dnia, gdy składał mu ofiarę, syn jego, Botres, był przy nim i pomagał mu. Ale Botres skosztował móżdżku ofiarnego zwierzęcia - było to jagnię-nim złożył ofiarę na ołtarzu. Rozgniewany ojciec chwycił głownię ze świętego stosu i uderzył nią dziecko, które zaraz umarło. Widząc rozpacz ojca i matki, Apollon zmienił Botresa w ptaka zwanego aeroposem, co znaczy-ptak o smutnym wejrzeniu; buduje on gniazdo pod ziemią i ustawicznie polatuje. mb Ant. lab. 18.

BRANCHOS (Bpóyx°ę) - syn herosa pochodzącego z Delf, zwanego — Smikros, który osiedlił się w Milecie i tam też się ożenił. Przed jego urodzeniem matka miała widzenie; zdawało się jej, że słońce weszło jej do ust, przeniknęło przez całe ciało i wyszło brzuchem. Wróżbici uważali to za pomyślną przepowiednię. Syna, którego wydała na świat, nazywano Branchos, to znaczy „oskrzele”, ponieważ matka czuła, że słońce wchodzi w nią przez oskrzela. Pewnego dnia, gdy chłopak pasł stada w górach —a był bardzo ładnym chłopcem - ujrzał go i pokochał Apollon. Branchos wzniósł ołtarz Apolłonowi Przyjacielowi i, natchniony przez boga, który zesłał mu dar przepowiadania, założył wyrocznię w Didymach na południe od Miletu. Wyrocznia ta, aż do epoki historycznej uchodziła za prawie równorzędną z wyrocznią w Delfach. Była ona obsługiwana przez Branchidów, potomków Branchosa. Podobno do jego przodków ze strony ojca zaliczał się Machajreus, zabójca Neoptolema w Delfach, mb

BRYZEJDĄ

Conoit 33; po*. 44; Schol. In Paw. VI, I; Sir. p. 421; 634.

BRANGAS (Bpdyyaę) - syn boga-rzeki w Tracji,

Strymona, i brat Olynlosa. Gdy w czasie polowania Olyntosa rozszarpał lew, Brangas pogrzebał go w miejscu, gdzie padł, a miasto, które wzniósł w pobliżu, nazwał Olyntem. mb

Conon 4.

BRITOMARTIS (Bpitóprumę)-bogini kreteńska, której imię oznaczało, jak podają, „Słodka Dziewica".

Była córką Zeusa i Karmę, i, jak mówiono, dziewiczą nimfą, towarzyszką Artemidy, a pochodziła z Gortyny na Krecie. Kochał ją Minos i w swojej żądzy ścigał przez dziewięć miesięcy po górach i równinach wyspy. Pewnego dnia, pod koniec tego czasu, zorientowała się, że już ją schwyta, i wtedy skoczyła ze skały do morza. T am złapali ją w sieci rybacy i ocalili. Stąd nadano jej przydomek Diktynny („Dziewczyna w Sieci").

I Inna wersja, mniej cudowna, wyjaśnia ten sam przydomek przyznając Britomartis wynalazek sieci myśliwskich. Opowiadano też, że Britomartis podczas jednego z polowań przypadkowo wpadła w sieci, a uratowana przez Artemidę odbierała cześć boską pod imieniem Diktynny.

Przedstawiano ją, podobnie jak Artemidę, otoczoną psami, w stroju łowieckim, uciekającą od ludzi i rozmiłowaną w samotności, mb

SolinXI 8;Paus.II30.3;0114,2;VIII2,4:por 1X40,3.03. V 76; CaII.fi.Di. 189 n.; P» .-Verg. Cim301; Ani. Iib.40; Schol. in Ar. Ra 1356; in E. Hip. 146. Por. VL Holland, Britomartis, Hermes 1925, s. 59-65.

BRYTE - Mit o Bryte, córce Marsa (Aresa), i mit o bogini Artemidzie na Krecie, jest powtórzeniem opowieści o Britomartis. Kochana przez Minosa Bryte rzuciła się do morza, a ciało jej odnaleziono^ w sieci rybaka. Wybuchła zaraza i wyrocznia orzekła, że dla jej zażegnania należy oddać cześć boską „Dianie Diktyn-nie”, „Artemidzie w sieci”, mb

Myth. Vai. II 26.

BRYZEJDA (Bpicnjfę)- której właściwe imię brzmiało Hippodameja, była córką Bryzesa, kapłana w mieście Lymessos, zdobytym i złupionym przez -* A-chillesa. Bryzes był bratem Chrysesa, ojca Chryżejdy. Hippodameja, zwana od imienia ojca Bryzejdą, była żoną Mynesa, którego zabił Achilles, a ją uprowadził. Patroklos, chcąc ją pocieszyć, obiecał uczynić wszystko, by Achilles ją poślubił. Istotnie, została Bryzejdą wybraną niewolnicą, gorąco kochaną przez herosa. Gdy zgromadzenie Greków zmusiło Agamemnona do zwrócenia Chryzejdy jej ojcu, a król zażądał jako wynagrodzenia, aby -* Achilles wydał mu Bryzejdę, rozwścieczony i pełen żalu Achilles odmówił odtąd udziału w wojnie. Agamemnon obiecał mu kobietę zwrócić, wpierw wysyłając poselstwo, aby usiłowało go przebłagać. Tylko samą Bryzejdę Achilles przyjął w momencie pojednania z Atrydą. Tradycja pohomerowa przedstawia Bryzejdę jako kobietę wysoką, o ciemnych włosach, o wejrzeniu pełnym blasku, jasnej cerze, o zrośniętych brwiach, noszącą z wdziękiem szaty. Ona to miała oddać ostatnią posługę Achillesowi, mb

IL\ 318 n.; U 688 n. i sched.; XIX 291 n.;Q3.111552 o.; Schol. in IL I 392; EusL in IL 77.30; Tm. in Lyc. 345; Antek. 350 n.; Puk. V 24,11; X 25,3; Ov. Her 3.

7 Słownik mitologii greckiej