73047 SSA42188

34

Spójrzmy jeszcze raz na całą tę „mapę”. Oto:

CHRONOLOGIA PIERWSZYCH WYSTĄPIEŃ REFORMATORÓW

(Tabela pokazuje wystąpienia najwcześniejsze, te, które były szczególnie znaczące

dla historii Reformy)

1887	Antoine	założenie teatru
1889	Brahm	założenie teatru
1890	Fort	założenie teatru
1891	Grein	założenie teatru
1893	Lugnć-Poe	założenie teatru
1893	Appia	wydanie pierwszej pracy teoretycznej
1898	Stanisławski	założenie teatru
1901	Wyspiański	prapremiera Wesela
1903	Gemier	widowisko masowe
1904	Fuchs	wydanie pierwszej książki
1905	Craig	wydanie pierwszej książki
1905	Meyerhold	utworzenie Teatru-Studia
1905	Rcinhardt	inscenizacja Snu nocy letniej
1907	Jewreinow	założenie teatru
1909	Diagilcw	założenie zespołu baletowego
1910	Rouche	założenie teatru
1913	Marinę ni	pierwszy manifest teatru futurystycznego
1913	Copeau	założenie teatru
1914	Tairow	założenie teatru
1917	Wachta ngow	założenie własnego Studia
1919	Osterwa	założenie teatru
1920	Piscator	założenie teatru
1921	Witkacy	debiut dramaturgiczny
1922	Schlenuner	teatr plastyczny w Bauhaus
1922	Baty	utworzenie zespołu
1924	Schiller	założenie teatru
1926	Arta ud	założenie teatru
1928	Brecht	prapremiera Opery za trzy grosze

Ta chronologia pierwszych, istotnych z punktu widzenia historii Reformy wystąpień reformatorskich oraz ogólnie porządek chronologiczny zostanie przyjęty przez mnie jako zasada porządkująca materiał przedstawiony w następnych częściach książki; jako zasada, a nie schemat. I tak na przykład omówię prace Greina, który założył teatr w 1891 r., bezpośrednio po Antoine i Brahmie, a dopiero potem twórczość Paula Forta, nieco wcześniejszą od Greina (założenie Theatre d’Art, 1890). Omówię też twórczość Meyerholda w części poświęconej teatrowi inscenizacji, w związku z apogeum działalności twórcy przedstawienia Rewizora (1926), a nie w związku z objęciem przez niego kierownictwa Teatru-Studia przy MCHAT-cie (1903).

Od Antoine’a do Brechta. Od nieporadnych prób zespołów amatorskich i utopijnych rojeń samotników do spektakli w bogatych, zawodowych teatrach. Od recytacji wierszy na tle pomalowanej ad hoc kurtynki do wielkich inscenizacji. Logiczne następstwo zdarzeń, a zarazem gąszcz napięć i sprzeczności.

I ten jakiś nieuchwytny element, to niezwykłe znamię, które pozwala i nakazuje tę pierwszą Reformę Teatru nazwać Wielką.

CZĘŚĆ II

POCZĄTKI REFORMY

Początek Reformy analitycznej: w poszukiwaniu prawdy

.Około połowy XIX wieku w kulturze europejskiej zapoczątkowany został ważny proces: literatura zaczęła tracić z wolna prymat w życiu umysłowym, ustępując go na rzecz nauki. Aby jednak sprostać nauce, literatura sama zaczęła się zmieniać. Poezja liryczna i poetycki dramat, a więc gatunki subiektywne, wyrażające to co jednostkowe, zostały stopniowo zaniechane, ich znaczenie spadło.. Na plan pierwszy wystąpiła fpovrig§£ która postulowała i spełniała zasady obiektywnego przedstawiania historii . I .współczesności.

Filozofia i sztuka rozpoznawały przemiany w stylach żyda i myślenia, odzwierciedlały je, a zarazem inspirowały. 'Szerzyły sic , materializm, prak-tycyzm, sceptycyzm, pozytywizm.

Powieść i malarstwo drugiej połowy XIX wieku rywalizowały z nauką. Dążyły do pogłębienia rozumienia procesów psychicznych człowieka, ukazania głębokich warstw jego świadomości i podświadomości oraz sposobów per-cepowania świata. Dążyły równocześnie do zarejestrowania, opisania i zanalizowania z naukową precyzją świata otaczającego człowieka.

Zarówno literatura jak malarstwo, a także architektura uświadomiły sobie po raz pierwszy z taką intensywnością jednorodność świata, zw iązek i wzajemne wpływy człowieka i przestrzeni oraz człowieka i jego środowiska społecznego, psychicznego, materialnego. Najbliżej nauki stanęło malarstwo impresjonistów, ale właśnie ono, paradoskalnie, spotkało się z najsilniejszą opozycją i nie zostało społecznie zaakceptowane. Również nową architekturę, opartą na konstrukcjach żelaznych, uznano początkowo za przebrzydłą i obrażającą poczucie piękna.

Literatura naturalistyczna torowała sobie drogę najłatwiej, ale, również paradoksalnie, mniej ze względu na naukowe, laboratoryjne opisy, a bardziej dzięki sile wyobraźni autorów i namiętnościom kreowanych przez nich bohaterów.

Wśród szyderstw, przeklinali i zachwytów, zwalczane czy wspomagane przez światłych krytyków, a takich było kilku: Charles-Auguatm Sainłc-Bcuvc.