73376 IMGd92

HISTORIOZOFICZNA TEODYCEA

Mówiliśmy dotąd o różnych stronach doktryny Towiańskiego. Pominęliśmy jednak jego wizję historii. Ona to, a szczególnie próba historiozoficznej teodycei, zafascynowała umysły. I jeśli Słowacki — zetknąwszy się z nauką Mistrza — wołał w zachwyceniu: „wszystko się wyjaśnia”, to owo „wszystko” w wielkim stopniu tej właśnie dotyczyło problematyki.

W Towiańskiego wizji dziejów zostały zsyn-tetyzowane wątki, jakie wyszczególniliśmy wcześniej. Jego teozofia pozwalała na sformułowanie punktu wyjścia historii (ucieleśnienie ducha) oraz jej ostatecznego celu (powrót ducha do Boga — realizacja Królestwa Bożego). Jego idea doskonalenia wewnętrznego ukazywała etyczną perspektywę dziejów, jako stopniowy proces moralnego postępu, a ich przebieg i mechanizmy tłumaczyła koncepcja czynu i pojęcie misji. Umożliwiało to przejście od „krainy ducha” i dywagacji teozoficz-no-moralnych do świata historii.

Spirytualizacji człowieka odpowiadała spiry-tualizacja i zarazem sakralizacja dziejów. Opatrzność kieruje biegiem zdarzeń, nadaje im sens i wyznacza cele. Sprawuje swoje rządy wymierzając kary oraz zsyłając wielkich

mężów, proroków i rewelatorów. To oni, przynosząc nowe słowo i ucieleśniając je, stają się grabarzami starych i injgMftni nowych epok, wiodąc ludzkość

ych i lijttgMtoli nowych Jttś^H^^^ftszczególne

diie-

etapy historU do jej kresu Każda epoka 2 jest zamkniętym „kołem" i sama w sobie nie posiada możliwości dalszego rozwoju i przemiany. Przemiana ta spełnia się zawsze za sprawą cudu. Wtedy bowiem, gdy zostają zrealizowane treści wewnętrzne epoki, „potęga słowa bramy drugiej epoki otwiera” *. Pojawia się wielki człowiek, geniusz, który nowe słowo objawia i realizuje, a stając się jego „naczyniem, narzędziem, organem” dostępuje wysokości „Bogo-człowieka”. Prowadzi on ludzkość „po szczeblach do kresy, którą Pan... oznaczył”; gdy ją osiągnie — kończy się jego misja, lecz wtedy pojawia się mąż nowy, który poprowadzi dalej dzieło postępu. Każda epoka tedy personifikuje się w wielkim mężu i jest produktem realizacji jego misji.

Historia w takim ujęciu stała się historią heroistyczną, pasmem następstwa charyzmatycznych przywódców. Taką właśnie historię świętą na ziemi inicjuje Chrystus. Do jego czasu „prawo ziemskie panowało na świecie”. On pierwszy „przyniósł myśl, wolę, Słowo Boże, ucieleśniał je, spełnił i spełnione okazał”*. Chrystus, który jest nie tyle Zbawicielem, co pośrednikiem w dziele zbawienia; nie tyle Bogiem, co posłannikiem bożym i „pierwszym — jak pisał w rękopiśmiennym tekście Biesiady — po Bogu działaczem”. Negacja boskości Chrystusa, dodajmy, łączyła się z ubóstwieniem człowieka. Dusza wszak jest współesencjalna ze swoim stwórcą. Toteż, gdy oczyści się z „ziemskiego brudu” i otworzy dla Słowa, dostępuje bezpośredniego udziału w boskości. W mężu bożym spełnia się właśnie owa fuzja człowieczeństwa i boskości. Żyje

« A^Towiański^,Ż'pisma wybrane, t. I, Warszawa 1920, s. 49.

133