74219 WiZ3 074 (2)

1

NIEBO PRZEZ LORNETKĘ

PIERWSZE PLAMY NOWEGO CYKLU

Gdy noce są krótkie, warto w ciągu dnia obserwować Stonce.

Grupy plam i pojedyncze plamy są wyraźnie widoczne na zdjęciu zarejestrowanym przez SOHO wkrótce po ostatnim maksimum aktywności Słońca.

ICZERWIEC:

Iak każdego roku, w czerwcu mamy najkrótsze noce i naj- -1 dłuższe dni. Początek lata na*

I; stąpi 21 czerwca o 1:59. Tego dnia Słońce wzejdzie o 4:14,

| a zajdzie dopiero o 21:01.1 Maksymalną wysokość, 61,2°,: isiągnie o 12:38.

Z okazji nadejścia nowej ory roku poszukajmy na nocnym niebie Trójkąta Letniego? 1 - figury złożonej z najjaśniej-| szych gwiazd Lutni, Orła i Łabędzia. Jasny Trójkąt zobaczymy

SPADAJĄCE SATELITY, zaburzenia łączności radiowej, a może też wyłączenia prądu. Wszystkie te zjawiska może spowodować Słońce - nasza pozornie spokojna gwiazda. W styczniu tego roku rozpoczął się kolejny cykl jej aktywności. Czy będzie spokojny, czy wyjątkowo gwałtowny? Na razie Słońce wciąż jeszcze jest raczej spokojne - maksimum spodziewamy się w kwietniu 2011 roku - ale warto już zacząć je obserwować i nabierać doświadczenia w rejestracji i ocenie jego aktywności.

Słońce musimy obserwować niezwykle ostrożnie. Pod żadnym pozorem nie można na nie patrzeć ani gołym okiem, ani - tym bardziej - przy użyciu jakichkolwiek instrumentów optycznych! Dla amatorów najlepsza jest metoda rzutowa, w której obraz Słońca skupiony w lunecie lub lornetce pada na kartkę papieru. Na takim obrazie Słońca odnajdziemy niewielkie ciemne obszary -plamy słoneczne.

Jeśli nauczymy się odnajdywać i zapisywać położenie plam, możemy przystąpić do systematycznych, dzielonych z innymi badaczami obserwacji -pomiaru liczby i skupienia plam, a także oceny innych widocznych na obrazie Słońca struktur. Ich liczba i rodzaj będą się stopniowo zmieniały, bo ak

tywność Słońca regularnie rośnie i maleje. W okresie minimum plam można zobaczyć niewiele lub wcale, ale podczas maksimum aktywności na powierzchni gwiazdy pojawiają się liczne plamy. Obserwujemy też wybuchy i rozbłyski, których skutki, w postaci zórz polarnych, zaburzeń ziemskiego pola magnetycznego i silniejszych niż zazwyczaj powiewów wiatru słonecznego są później odczuwane na Ziemi. Ostatnie maksimum aktywności miało miejsce w latach 2000-2002.

W styczniu tego roku wraz z pojawieniem się na średnich szerokościach heliograficznych pierwszych „nowych” plam rozpoczął się kolejny, 24 od chwili rozpoczęcia numeracji cykl. Jak będzie wyglądał? Tego nie umiemy przewidzieć, nie wiemy nawet, jak długo potrwa. Średnia długość cyklu to 11,1 roku, ale bywały już cykle 9-, a także 14-letnie.

Aktywność Słońca może się drastycznie zmieniać. Świadczą o tym wyniki obserwacji Słońca prowadzonych w latach 1645-1715. Zebrane dotychczas dane wskazują na to, że 11-letni cykl słonecznej aktywności zupełnie wówczas zamarł, a nasza gwiazda przechodziła krótki okres spoczynku. W notatkach ówczesnych astronomów znajdujemy tylko pojedyncze wzmianki o obserwacji plam słonecznych. W tym samym czasie nie obserwowano też towarzyszących okresowi dużej słonecznej aktywności zórz polarnych, a podczas zaćmień Słońca obserwatorzy nie opisywali wyglądu - prawdopodobnie szczątkowo małej - korony słonecznej. Wydaje się więc, że w tym kilkudziesięcioletnim okresie, znanym jako minimum Maundera, cykl słoneczny zanikł.

Niezwykły słoneczny urlop był też okresem wyjątkowego oziębienia ziemskiego klimatu. Czy oba te zjawiska były ze sobą powiązane, a jeśli tak - czy takie dłuższe minimum może spotkać i nas? Pojawiają się już hipotezy, że Słońce może z czasem wejść w kolejny okres spoczynku. Warto je więc obserwować i śledzić przebieg kolejnych cykli - może z czasem uda nam się przewidzieć zachowanie kapryśnej gwiazdy?    c*

! na wschodnim niebie tuż po zachodzie Słońca, a niemal w zenicie znajdzie się on około ^3:001 | w nocy. Wysoko na niebie bę-I dziemy też podziwiali Wolarza?

| i Herkulesa, nieco niżej, na po-udniowym niebie Wężownika,

| Wagę i Pannę.

Miłośnicy meteorów mogą|j na nie zapolować 27 czerwci nad ranem, kiedy jest przewi-1 wane maksimum roju czerwco- i | wych Bootydów. Te odłamki ko- | l mety 7P/Pons-Winnecke promie-|niują od 22 czerwca do 2 lipca, biegając z konstelacji Wolarza. IW noc maksimum warto się wy-| brać na obserwacje jeszcze przed !

ółnocą - nie przeszkodzi namm | wówczas Księżyc tuż po ostatnięj|i | kwadrze. A od 10 do 21 czerwca ' promieniują dosyć słabe czerw-| cowe Lirydy. Maksimum tego roju I jest w tym roku przewidywane | na 16 czerwca, niestety - tuż | przed pełnią.

• Wędrówki planet

Merkury i Wenus są wciąż nie- i widoczne. Marsa (1,6") zoba-| czymy wieczorem w konstelacji] laka, a pod koniec miesiąca -i

(lwa. Jowisz (-2,6") jest widoczny w drugiej połowie nocy w Strzel-| cu. Saturna (0,4^m) odnajdziemy zorem w Lwie. Na obserwacje p Urana (5,9") wybierzmy się przed ; wschodem Słońca - tę najdalszą | ? z widocznych gołym okiem planet j I odnajdziemy w gwiazdozbiorze j J; Wodnika. Neptun (7,9") znajduje ! I: się w pobliżu Urana w konstelacji | J: Koziorożca, zaś Pluton (13,9")

WIEDZA I ŻYCIE CZERWIEC 2008

Początek lata

niebo nad Polską w nocy z 1 na 2 czerwca o godz. 24:00

Mapki można używać przez cały miesiąc, pamiętając jednak, że każdej następnej nocy gwiazdy zajmą widoczne na niej ustawienie względem horyzontu o cztery minuty wcześniej. Mapka przedstawia niebo, jakie zobaczymy 1 czerwca o 24:00, 15 czerwca o 23:00 i 30 czerwca o 22:00. Jeżeli rozpoczniemy obserwacje przed porą, którą opisuje mapka, część obiektów zaznaczonych na jej wschodniej stronie nie będzie jeszcze widoczna na niebie, nisko nad zachodnim horyzontem ujrzymy zaś niewidoczne na ilustracji gwiazdy (można je znaleźć na mapce z poprzedniego miesiąca).

FAZY KSIĘŻYCA nów 3 VI o 21:23 pierwsza kwadra 10 VI o 17:04 pełnia 18 VI o 19:31 ostatnia kwadra 26 VI o 14:10

4

) Księżyc O Galaktyki ^ Mgławice © Gromady kuliste )•( Gromady otwarte Mgławice planetarne

SKALA JASNOŚCI

Im jaśniej świeci gwiazda, tym mniejsza jest jej wielkość gwiazdowa ^m. Najjaśniejsze gwiazdy nieba, a także jasno świecące planety mają jasność mniejszą od zera, jasności pozostałych obiektów są dodatnie. W idealnych warunkach gołym okiem można dostrzec obiekty szóstej wielkości, w mieście rzadko widać gwiazdy słabsze niż czwartej wielkości gwiazdowej.

-r

o^m

r

3"

₄"

>

Przystępując do obserwacji, należy obrócić mapkę w taki sposób, by oznaczenie strony świata, ku której jesteśmy zwróceni, znalazło się na dole. Gwiazdy widoczne tuż nad horyzontem będą

wówczas odpowiadały gwiazdom znajdującym się na dole mapki. Oprócz gwiazd na mapce znajdują się widoczne gołym okiem planety. Zaznaczono także położenia Księżyca w kilkudniowych odstępach. Jasności obiektów oznaczono za pomocą różnych rozmiarów kółek - największe przedstawiają najjaśniejsze gwiazdy i planety. Prócz planet na mapce zaznaczono schematycznie obszar Drogi Mlecznej oraz przedstawiono położenie ekliptyki, wzdłuż której w ciągu roku porusza się Słońce. W pobliżu tej linii odnajdziemy wszystkie planety i Księżyc.

niedaleko Jowisza w Strzelcu. Ceres jest niewidoczna.	7 czerwca * godz. fi:00 •	20 czerwca \ \ godz. 0:00 * \ ^	25 czerwca godz. 4:00 r. /
Śladem Księżyca i planet	t •		4 Uran | ^ .» Neptun
Już 7 czerwca Księżyc zbliży się do Marsa w Raku - nieopodal		p,„», • \	‘ KOZIOROŻff
odnajdziemy też Saturna. 20	io Regulus	r'ó; ’ .1	r" A . A
czerwca nasz satelita odwiedzi Jowisza w Strzelcu. 25 czerwca nad ranem znajdzie się koło Urana i Neptuna.	J . wĘKĘĘrTjfifw	T Jowisz ^	Fomalhaut

czerwiec zooi WIEDZA I ŻYCIE'

77