74495 Untitled2 (13)

opracowane na ich podstawie prognozy, a tym samym realizowana na ich podstawie polityka ekonomiczna wydawała się skuteczna.

Proste modele keynesowskie nie mające oparcia w mikroekonomii, stały się przedmiotem ostrej krytyki w okresie stagflacji, gdy rażąco nie spełniały swojej prognostycznej i politycznej funkcji. W dobie stagflacji nie można stosować key-nesowskich zaleceń, ponieważ nie można jednocześnie realizować ekspansywnej polityki pieniężnej i fiskalnej w celu zwalczania bezrobocia i polityki restrykcyjnej mającej na celu zwalczanie inflacji. Empiryczny kryzys i teoretyczne słabości ekonomii keynesowskiej uzasadniały poszukiwanie nowej makroekonomii.

W artykule Econometric Policy Evolution: A Critiąue Lucas [1976] przeprowadził krytykę procedury tworzenia makromodeli ekonometrycznych i podważył ich użyteczność jako narzędzi polityki gospodarczej. Istotą krytyki Lucasa było zakwestionowanie zasadności założenia niezmienności szacowanych parametrów modeli makroekonomicznych. Problem polega na tym, że parametry modeli zależą nie tylko od takich cech gospodarki, jak technologia i preferencje konsumentów, lecz także od oczekiwań podmiotów gospodarczych. Oczekiwania te zależą od realizowanej polityki gospodarczej i należy przypuszczać, że zmieniają się wraz ze zmianami tej polityki [Chari, 1999, s. 2], Lucas dowiódł, że trzy decydujące części tradycyjnych modeli makroekonomicznych: funkcja konsumpcji, funkcja inwestycji i krzywa Phillipsa, zawierają parametry, które zależą od reguł polityki [The Royal Swedish Academy of Sciences, 1995]. Tymczasem powszechną praktyką było stosowanie parametrów oszacowanych na podstawie określonych reguł polityki do symulacji sytuacji z innymi regułami.

Znaczenie krytyki Lucasa wynikało z zastosowania całkowicie konwencjonalnych, teoretycznych argumentów, podważających zasadność stosowania dotychczasowych modeli makroekonometrycznych do sterowania gospodarką. Ekonomiści musieli uznać argument, że modele te mogłyby być z powodzeniem stosowane tylko przy założeniu, że zachowania podmiotów gospodarczych nie zmieniają się pod wpływem zmian polityki gospodarczej. Tylko wówczas uzasadnione byłoby założenie o niezmienności struktury modelu i jego parametrów.

Nowa makroekonomia została zbudowana na radykalnym założeniu dotyczącym zachowań podmiotów gospodarczych, na hipotezie racjonalnych oczekiwań. Geneza hipotezy racjonalnych oczekiwań (HRO) jest związana z artykułem Johna F. Mutha z 1961 roku, pt. Rational Expectations and Theory ofPrice Movements. W artykule tym Muth [1961] postawił pytanie, dlaczego nie udało się znaleźć teorii, która pozwoliłaby bezbłędnie prognozować ceny na rynkach finansowych. Próbując odpowiedzieć na to pytanie skupił uwagę na spostrzeżeniu, że wszelkie dostępne informacje, które mogłyby zwiększyć dokładność prognoz, są natychmiast uwzględniane w procesach decyzyjnych podmiotów spekulujących na rynkach finansowych. Ceny towarów na giełdach towarowych i ceny aktywów finansowych zależą w znacznej mierze od oczekiwań uczestników gry rynkowej dotyczących przyszłych cen. Cena produktów rolnych zależy od decyzji rolników o wielkości upraw, a decyzje te zależą z kolei od przewidywań rolników odnośnie do kształtowania się cen w momencie sprzedaży. Na cenę waluty wpływa to, czy ludzie oczekują jej spadku, czy wzmocnienia. Jeżeli oczekują spadku, to - aby uniknąć strat - będą się jej pozbywać i przyczyniać tym samym do jej spadku, czyli do urzeczywistnienia swojej prognozy. Podobny wpływ mają przewidywania kupujących i sprzedających na ceny akcji i obligacji.

Idee Mutha były dyskutowane w latach 60., ale dopiero Lucas i Sargent dostrzegli ogromne możliwości tkwiące w jego artykule z 1961 roku i spowodowali, że Muth zasłynął jako „ojciec racjonalnych oczekiwań”. Punktem wyjścia swojej koncepcji uczynili tezę Mutha, że „skoro oczekiwania są opartymi na informacjach prognozami przyszłych wydarzeń, to są one w zasadzie tym samym, co przewidywania dostarczone przez odpowiednią teorię ekonomiczną” [Snowdon, Vane, Wynarczyk, 1998, s. 200]. Hipoteza racjonalnych oczekiwań, rozwinięta przez Lucasa i Sargenta, oznacza odrzucenie tkwiącego w hipotezie adaptacyjnych oczekiwań założenia, że podmioty gospodarcze nie wyciągają wniosków z przeszłości i popełniają systematyczne błędy. Według HRO ludzie podejmujący decyzje ekonomiczne potrafią wyciągać wnioski ze swoich błędów i uczą się, czyli wykorzystują swoje intelektualne możliwości do zrozumienia sposobu funkcjonowania gospodarki i dostosowania swych decyzji do zmieniających się reguł działania¹⁶. Hipoteza racjonalnych oczekiwań jest słusznie krytykowana przez zwolenników koncepcji ograniczonej racjonalności i instytucjonalizmu, ale należy przyznać, że odegrała ważną rolę w zachodzącym w głównym nurcie ekonomii procesie zmiany sposobu postrzegania równowagi: od pojmowania równowagi ekonomicznej jako stanu dostosowania ilości i cen, do myślenia o niej w kategoriach dynamicznego procesu dostosowania ludzkich działań i reguł podejmowania decyzji [Chari, 1999, s. 3]. Dzięki Lucasowi na politykę ekonomiczną i jej skutki zaczęto patrzeć nie jak na serię niezależnych działań, jak to było we wcześniejszej literaturze, ale jakna system działań i skutków zawierających przewidywalne i nieprzewidywalne komponenty. Wiązało się to z jednej strony z przyjęciem HRO, a z drugiej z konsekwentnym stosowaniem metody równowagi ogólnej. Operacyjne metody analizy, wypracowane przez Lucasa, stały się standardowymi metodami analizy ekonomicznej, HRO zaś standardowym założeniem, a następnie punktem wyjścia badań bardziej zaawansowanych z ograniczoną racjonalnością, ograniczoną zdolnością obliczeniową i stopniowym uczeniem się [The Royal Swedish Academy of Sciences, 1995],

W nowej makroekonomii klasycznej HRO stała się podstawą wyjaśnienia stanu łącznej podaży. W przeciwieństwie do ekonomii keynesowskiej, skupionej na wielkościach globalnych i na popytowej stronie gospodarki, uwaga nowej

¹⁶ Należy podkreślić, że HRO jest różnie interpretowana przez jej zwolenników, co więcej, nawet u poszczególnych autorów występuje ewolucja poglądów w tej kwestii. Przykładem może być Thomas Sargent, którego poglądy prezentuje Esther-Mirjam Sent [1998],

33