75580 skanowanie0032 (38)

Nlewspólmierność

Zarówno wierność wobec oryginału/męża jako metafora przekładu, jak i lojalność niewolnika wobec pana odzwierciedlają głębokie zmiany, jakie dokonały się w czytaniu i pisaniu w świecie porene-sansowym. Wyprawy zamorskich odkrywców skutkowały zmianą perspektyw, a nowy świat, oczekujący na penetrację i zapłodnienie przez potężne europejskie oryginały, konsekwentnie opisywany był, jak omówiono to w poprzednich rozdziałach, w kategoriach seksu? alnych. Foucault również wskazuje na olbrzymie zmiany w języku: „dotychczas zastanawiano się, po czym poznać, że znak ukazuje właśnie to, co znaczy; począwszy od XVII wieku kwestią będzie, jak znak wiąże się z tym, co znaczy”¹⁶.

Prowadzone obecnie badania nad metaforycznym językiem przekładu stanowią ważny aspekt trzeciej fazy rozwoju translatolo-gii. Wiele prac pochodzących z początku lat 80. XX wieku, mimo zastrzeżeń o nienormatywności, wciąż dość mocno przywiązanych było do twierdzeń, diagramów, wykresów i tez dotyczących praktyki przekładowej, zaświadczając tym samym o strukturalistycznyeh korzeniach pierwszych badaczy teorii polisystemowej. Kiedy jednak w połowie dekady nastała „szkoła manipulistów”, badania w dziedzinie translatologii ogromnie się zdywersyfikowały. Faza trzecią, którą nazwać można poststrukturalistyczną, postrzega przekład jako jeden z szeregu procesów manipulacji tekstem, charakteryzujący się tym, że koncepcja pluralizmu zastępuje dogmat o wierności wobec tekstu źródłowego, zaś idea oiyginału podlega krytyce z różnych punktów widzenia.

Andre Lefevere proponuje na przykład, by badać przekład równolegle z tym, co nazywa „tekstami przepisywanymi” [rewritings], ponieważ

przepisywanie, czy to w formie tekstu krytycznego czy przekładu (bądź też, mógłbym dodać, historiografii czy antologizacji), okazuje się bardzo ważną strategią, którą strażnicy naszej literatury stosują do adaptowania tego, co jest „obce” (w czasie i/lub przestrzeni geograficznej) według norm kultury

Wieland, Buckingham, w: Second Hand: Papers on the Theory and Historical Study ofLiterary TYamslation, red. T. I-Iermans, Antwerp: „ALW-Cahier" 1985/31 s. 88-106.

¹⁶ M. Foucault, Słowa i r/,ac/,y, przeł. T. Komendant, Gdańsk: slowo/obrnz, terytoria, 2006, h. 51,

[• przyjmującej. Dlatego właśnie przepisywanie odgrywa ważną rolę w rozwo-i ju systemów literacldch. Na innym poziomie przepisywane teksty są dowodem na przyjęcie i można je jako takie poddawać analizie. Te dwa powody , wydają się wystarczające, by nadać badaniu przepisywanych tekstów bardziej centralny status zarówno w teorii literatury, jak i w komparalystyce¹⁷.

Wywód Lefevere’a jest przekonujący - przekład należy postrzegać jako ważną strategię literacką, a analiza przekładów w ramach modelu przepisywania wykaże wzory zmian, jakim ulegała recepcja przekładu w danym systemie literackim. Autor zwraca również uwagę na rolę historiografii i antologizacji, kolejnych prężnie rozwijających się dziedzin badań w zakresie translatologii, o czym świadczą publikacje Armina Paula Franka i jego współpracowników z uniwersytetu w Getyndze¹⁸.

Powstanie teorii polisystemowej na początku lat 70. wiązało się z wprowadzeniem ideologii do badań nad przekładem. W podjętej w 1976 roku próbie stworzenia manifestu programowego translatologii, która dopiero zaczynała się kształtować, Lefevere podkreśla to wyraźne rozróżnienie:

Celem tej dyscypliny jest stworzenie całościowej teorii, którą można by było stosować również jako wytyczne do produkcji przekładów. Teoria ta zyskałaby, gdyby w trakcie jej rozwijania nie czerpano z inspiracji neopozy-tywistycznych ani hermeneutycznych [...] podlegałaby zaś na bieżąco weryfikacji przez historie poszczególnych przypadków¹⁹.

Piętnaście lat później Bassnett i Lefevere potwierdzą aktualność tego celu, ukazując go jednak w świetle olbrzymich dokonań, jakie miały miejsce od czasu ogłoszenia pierwszego manifestu:

¹⁷ A. Lefevere, What Is Written Must Be Rewritten, Julius Caesar: Shake-speare, Voltaire, Wieland, Buckingham w: Second Hand: Papers on the Theory and Historical Study ofLiterary Translation, red. T. Hermans, Antwerp: „ALW--Cahier” 1985/3, s. 88-106.

^|B Zob. A.P. Frank, Translation Anthologies: An Inuitation to the Curious and a Case Study, „Target” 1991/3.1, s. 65-90; Interculturality and the Historical Study ofLiterary Translations, red. H. Kittel i A.P. Frank, Berlin: Erich Schmidt Verlag, 1991.

^iy A. I.afevere, Tramlation Studies: The Goal of the Discipline, w: Literaturę and Translation, red. J, Holmes, J, Lambert, A. Lefevere, Leuven: ACCO, 1978, Hi B34-&35'

ilLL