76024 obraz4

oczom boga Hila... i czyniąc tak, żeby Hila widział go i zauważył. Mówi się: Hila musi cię widzieć i zauważyć” ⁵.

Hila (częściej używana forma Silą) w całym świecie eskimoskim, od Alaski po Grenlandię, oznacza moc nadprzyrodzoną, siłę kosmiczną rozproszoną po całym wszechświecie, podobną w pewnym sensie do mana, orenda itp., ale związaną szczególnie z niebem i zjawiskami atmosferycznymi i meteorologicznymi.

U Eskimosów renich hila to cały przestwór nieba; hila wspiera się na ogromnych słupach tkwiących na krańcu świata, w czterech siedliskach wiatru; jego najwyższe sklepienie nazywa się ąuilak, niebo; tam w górze, w ąuilak, mieści się słońce, księżyc i gwiazdy. Duch hila (Hilap inua) rządzi pogodą⁶. Koncepcja Hila oscyluje pomiędzy ideą siły bezosobowej, a siły osobowej: „wszystko to, co w atmosferze może budzić lęk, upostaciowane jest w Hilap inua, który może zarówno sprowadzać klęski, jak je odsuwać”. Pewnego wieczoru, kiedy zachodzące słońce rozpromieniło niebo, czarownik szczepu Padlermiut (jedna z grup Eskimosów renich) powiedział do Knuda Rasmussena: „Umarł młodzieniec i odchodzi do nieba; dlatego Wielki Duch przystraja niebo w wesołe czerwone barwy, by godnie przyjąć jego duszę”. „W znaczeniu religijnym słowa siła używa się na określone siły upostaciowanej w Siła inua, który jest jej władcą i posiadaczem...

0    każdym tabu donosi się bogu Siła...; i może właśnie dlatego, że warunki, jakie Siła stawia ludziom, nie są zbyt surowe, karze wszelkie przekroczenia w sposób bezwzględny —• zsyła niepogodę, odpędza zwierzynę z łowisk, przyprawia ją o choroby — a więc karze klęskami budzącymi w ludziach najwięcej' trwogi” ⁷.

U Eskimosów Iglulik (Półwysep Melville’a) siła jest „duchem pogody albo wszechświata”; „Siła jest wielkim, lęk budzącym, boskim duchem, który przebywa «wysoko w powietrzu» we wszechświecie, między niebem a morzem, ulatując nad ziemią; stamtąd grozi ludzkości potężnymi siłami przyrody, wiatrem

1    morzem, mgłą, deszczem i śnieżycą. U szczepów Iglulingmiut i Aivilingmiut duch ten jest uważany przede wszystkim za personifikację pogody, toteż zamiast terminu siła używa się zazwyczaj persoą, co oznacza nawałnicę, albo anore, czyli wiatr” ⁸.

Misjonarze już w XVIII w. mówią o Grenlandczykach zachodnich, że „powietrzu zwłaszcza przypisują cechy boskie” (Hans

Egede); ów „duch powietrza” (silam inua), zwany jest silagicsor-toq, „ten, który, czyni pogodę” (Poul Egede) i „władca dobrej pory roku” (Glahn). Karze ludzi, jeśli pogwałcają tabu przez niego nakazane i dlatego zwany jest Inerterisoą, „Ten, który wzbrania”; „Powietrze się gniewa” to jedno z powszechnie używanych wyrażeń. Ale powietrze może także zesłać pomyślny wiatr: u wschodnich Eskimosów angakut (szamani) chodzą do Pana Wiatrów prosząc go, aby zesłał wiatr pożądany, a innym kazał ucichnąć ⁹.

U Eskimosów miedzianych (Copper Eskimo, Coronation Gulf) „pogoda, siła (określany jako osoba, ale pojmowany najwidoczniej jako potężna siła) wychodzi z nieba, a kiedy wędruje, słońce zachodzi... Siła, który żyje w niebie i każe słońcu zachodzić, kiedy sam wędruje... bywa często wrogi ludziom i zdarza mu się nawet kogoś porywać; ale kiedy indziej bywa dobrotliwy, uzdrawia chorych, wsączając w nich cząstkę swojej żywotności” ¹⁰.

W zachodniej części Alaski sla (siła) oznacza „pogodę, niebo, otwartą przestrzeń” (Barnum).

Według pewnego szamana z wyspy Nuniwak (Cieśnina Beringa) Silą to „silny duch rządzący wszechświatem, pogodą i całym życiem ziemskim, tak potężny, że kiedy przemawia do ludzi, nie posługuje się zwykłymi słowami, lecz burzami, zamieciami, ulewami, powodziami i wszelkimi siłami, jakich się człowiek lęka. Ale może się objawiać także w inny sposób — w pięknej pogodzie, spokojnym morzu, w małych, niewinnych dzieciach, które igrają niczego nieświadome... Czasem też Siła nie ma nic do zakomunikowania ludziom, znika niejako w swojej bezkresnej nicości i pozostaje tam dopóty, dopóki ludzie powstrzymują się od nadużyć i rozsądnie gospodarzą swoim codziennym posiłkiem. Nikt nigdy nie widział Sili. Jego siedziba jest otoczona taką tajemnicą, że może on przebywać jednocześnie pośród nas i nieskończenie daleko” ¹¹.

Siła ma też pewien inny aspekt, który nas szczególnie interesuje. Siła znaczy, owszem, pogoda, powietrze, świat; ale znaczy także „inteligencja”, „świadomość” i tym podobne ¹². „To słowo, siła — mówi Thalbitzer (a, s. 391—392) — ma dwa zasadnicze znaczenia: 1) otwarta przestrzeń poza domem, atmosfera, pogoda,

329