77265 Obraz
9 (59)

40

wu robotnicy przeprowadzają zajęcie fabryk i rugują prywatnego przedsiębiorcę.

Ale ten czynnik siły, gdyby nie znał żadnej tamy, doprowadziłby do nieustannej walki społecznej. Na rozdział dochodu społecznego wpływają także i inne czynniki, poza siłą. Zjawia się zrozumienie wspólności interesów różnych uczestników produkcji, osłabionej przez walkę, zagrożonej przez współzawodnictwo zagranicy. Łączność narodowa wytwarza pewne wspólne interesy, wpływ religji działa tamująco na panowanie siły. Wytwarza się równowaga społeczna przez rozproszko-wanie własności, które łagodzi skrajne antagonizmy. Czynnik publiczny, reprezentowany przez państwo, bierze na siebie troskę o równowagę społeczną i złagodzenie skutków niszczącej walki.

I wtedy obok siły, jako regulatora gospodarstwa, zjawia się prawo. Niekoniecznie prawo pisane, które może być tylko wyrazem siły, lecz prawo, w znaczeniu rzymskiej eąuitas, w znaczeniu słuszności i sprawiedliwości, jako świadomość równowagi społecznej, opanowania instynktów walki, jako przejaw pierwiastków duchowych w gospodarstwie- .

Tem gospodarstwem nie rządzą więc żadne prawa, działające z żelazną koniecznością; takich praw nauka nie zdołała wykryć. A jeżeli tak jest w gospodarstwie, to cóż dopiero w innych dziedzinach społecznego życia, w których bodaj że większą jest rola indywidualności ludzkiej, a mniejszą jednostajność i stałość form społecznych.

Przejdźmy od ustroju gospodarczego do ustroju państwa. Widzimy tu jeszcze większą różnorodność, niż w gospodarstwie. Istnieje sporo form ustroju, które wykazują nierówną trwałość. Istnieją czasem ustroje, które noszą na sobie wyraźne piętno konkretnych warunków politycznych, w których powstały. Czasami ustrój państwa dostosowany jest do indywidualności jego twórcy; trwa, choć już tej indywidualności braknie, albo też przewraca się nawet za jej życia. Nie znajdziemy praw, któ-reby w sposób ścisły rządziły temi ustrojami, podobnych do praw, które rządzą fizycznym organizmem.

Ustrój państwa możemy porównać do gospodarstwa. Państwo pełni pewne funkcje publiczne, oddaje pewne usługi, podobnie *ak gospodarstwo daje dochód społeczny. Na tę ,(produkcję" państwa, jeżeli wolno użyć tego wyrażenia, składają się ciężary, nakładane na ludność, służba wojskowa, którą odbywają obywatele, różne ich obowiązki publiczne. A obok organizacji tych ciężarów, jest organizacja władzy w państwie. Spór o to, komu ma przypaść ta władza, podobny jest do sporu o rozdział dochodu społecznego w gospodarstwie.

I tu występuje wyraźnie zagadnienie siły. Jakaś grupa społeczna, lepiej od innych zorganizowana, umiejąca posługiwać się narzędziami, przymusu, ożywiona ambicją i przedsiębiorczością, zagarnia władzę dla siebie; odsuwa innych od udziału w niej, chociaż ci ponoszą ciężar utrzymania państwa. Albo też masa ludności, samym swym ciężarem, przechyla równowagę polityczną na swoją korzyść, rozszerza uprawnienia państwa w tym kierunku, by jak najwięcej dla tej masy zdobywać mate-rjalnych korzyści, a na mniej liczne warstwy, rozporządzające większemi zasobami, nakłada nieproporcjonalnie wielkie ciężary. A więc o udziale we władzy rozstrzyga jednostronnie siła — siła zorganizowanej mniejszości, jak np. siła, zdobywczego plemienia, które podbijało wielkie bezwładne państwo i budowało swoje, albo też siła tłumu, który przez rewolucję społeczną zdobywa władzę w państwie.

Czy jednak ustrój państwa jest tylko wykładnikiem siły? Czy zawsze opiera się na zasadzie v a e v i c t i s, na zdobyciu władzy i zbrojnem jej strzeżeniu? Powiedzieliśmy poprzednio, że w rozdziale dochodu społecznego siła grup, które o ten rozdział walczą, nie jest wszystkiem; że istnieją różne czynniki, które tę walkę łagodzą, doprowadzają do równowagi i kompromisu, do jedności walczących z sobą uczestników wspólnej produkcji, że działa tu prawo.

I jak jest z ustrojem państwa? Czy trwałość ustroju zabezpiecza tylko siła grupy rządzącej i prawo jest posłusznem narzędziem siły, tylko jej dekoracją? Czy też przeciwnie, istnieje Prawo, już przez wielką literę, jako czynnik samodzielny, w które musi się przeobrazić siła, jeżeli ma zostawić po sobie coś trwałego, jeżeli ma się urzeczywistnić w instytucjach politycznych czyli w trwałym ustroju?