77555 skanuj0055 (40)

406 Część III,2: Myśl o sztuce w Italii Quatłrocenta

bazy, fundament zaś o określoną część szerszy od piedestału; wszystkie te części tak wykonane ustawiali jedne nad drugimi, umieszczając je w pionie osi kolumny. Przeciwnie -niż bazy, kapitele mają tę cechę wspólną, że ich części dolne powtarzają wymiar kolumn, a części górne kończą się powierzchniami prostokątnymi, tak więc górna część kapitelu będzie zawsze szersza niż część dolna. To wystarczy, jeśli chodzi o kolumny⁹³.

Ścianę należy wznosić według takich proporcji jak kolumny, to znaczy, że ma być ona tak wysoka, jak kolumna wraz z kapitelem i grubość jej musi być taka sama jak grubość kolumny u dołu. Zwracano przy tym baczną uwagę na to, aby nie było żadnej kolumny, bazy, kapitelu lub ściany, które nie odpowiadałyby pod każdym względem pozostałym elementom tego samego rodzaju zarówno co do wysokości, jak szerokości, wreszcie co do podziału i wyglądu. Jest bowiem jednakowo błędne zrobienie ściany zbyt cienkiej, jak i zbyt grubej, zbyt wysokiej, jak i zbyt niskiej w stosunku do wymagań proporcji i miary; lepiej jednak tak pobłądzić, żeby należało raczej coś odejmować niż dodawać do dzieła.

W tym miejscu mam ochotę wspomnieć o wadach budynków, aby przez to uczynić nas ostrożniejszymi. Pochwała należy się przede wszystkim wtedy, gdy nie ma żadnej wady. W kościele Sw. Piotra w Rzymie zwróciłem uwagę na coś, co rzuca się w oczy jako źle przemyślane; mianowicie nad gęsto powtarzającymi się otworami ustawiono bardzo długą i szeroką ścianę, nie wzmacniając jej ani lukami, ani żadnymi innymi wzmocnieniami. A jeszcze bardziej godne uwagi jest to, że. całe to skrzydło muru, ustawione na zbyt gęsto rozmieszczonych otworach, jest bardzo wysokie i wystawione jak cel na gwałtowne podmuchy akwilonu. Toteż wskutek stałego naporu wiatrów ściana ta odchyliła się od pionu na więcej niż sześć stóp⁹⁶, i nie wątpię, że w niedługim czasie runie albo wskutek jakiegoś niewielkiego pchnięcia, albo wskutek nieznacznego ruchu. Co więcej, gdyby ściana ta nie była przytrzymana przez belkowanie dachu, już by z pewnością od chwili, kiedy zaczęła się odchylać, leżała w gruzach⁹⁷. Nie trzeba jednak tak bardzo winić architekta, który kierując się warunkami miejsca i położenia myślał być może, iż bliskość wzgórza, które znajdzie się przed świątynią, dostatecznie osłoni ją od wiatrów. Niemniej wolałbym, żeby te skrzydła były z obu stron bardziej umocnione. [...]

Księga trzecia [O budowaniu]

[Rozdział XJV: O tym, że są różne rodzaje sklepień i czym się one różnią między sobą, za pomocą jakich linii się je ustala i jaki jest sposób ich wznoszenia]

Bywają rozmaite rodzaje sklepień, i dobrze będzie zbadać, czym różnią się one między sobą i z jakich linii się tworzą; będę tu musiał stosować nowe, przeze mnie stworzone nazwy, abym, tak jak postanowiłem, był W tych moich księgach jasny i zrozumiały⁹⁸. Jest mi wiadome, że poeta Enniusz nazwał okrąg niebios ogromnym sklepieniem, a Serwausz" sklepienie wykonane w kształcie dna okrętu nazwał pieczarą. Ja zaś chciałbym mieć tę swobodę, żeby to, co w tych księgach będzie nazwane właściwie, jasno i zrozumiale, było uważane za dobrze nazwane.

Istnieją następujące rodzaje sklepień: kolebkowe, krzyżowe oraz kopulaste lub (inne, które są jakąś określoną częścią tych sklepień. Sklepienia kopulaste, jak to z samej ich natury wynika, wznoszą się tylko na takich murach, które w planie mają okrąg koła. Sklepienia krzyżowe wznosi się na planie kwadratowym. Sklepienie kolebkowe wznosi się na planie czworokątnym, mniej lub więcej wydłużonym, tak jak to widzimy przy przesklepianiu kryptoportyku. Sklepienie, które jest podobne do tunelu, będzie się również nazywało kolebkowym,- będzie ono takie, jak gdybyś zestawił jeden obok drugiego wiele łuków albo jakbyś wszerz niezwykle rozciągnął wygiętą belkę. W ten sposób będziesz miał nad głową jako przykrycie — wygięty mur. Jakbyś takie sklepienie kolebkowe ustawione w kierunku z północy na południe przeciął drugim, ustawionym ze wschodu na