skanuj0052 (49)

398 Część III,2: Myśl o sztuce w Italii Ouattrocenta

dodatkowe: o okrętach, o skarbcach, arytmetyka i geometria i co może wspomóc architekta w jego czynnościach⁸³.

Księga pierwsza [O rysunku]

[Rozdział I: O rysunku, jego znaczeniu i zasadach]⁸⁴

Pragnąc opisać rysowanie budynków⁸⁵ zebraliśmy to, co nam przekazali doświadczeni przodkowie w swoich najlepszych i najświetniejszych pismach, oraz to, co stosowali, jak zaobserwowaliśmy, w wykonanych dziełach. A jeżeli dołożywszy starań i wysiłku umysł nasz będzie zdolny wynaleźć coś, co wyda się nam pożyteczne, i to również włączymy. Pisząc o tych sprawach, z pewnością trudnych i w wielu wypadkach niejasnych, będziemy usiłowali wypowiadać się w miarę możliwości jak najbardziej jasno, prosto i zrozumiale. W tym celu zgodnie z naszym obyczajem będziemy najpierw ustalali, o czym chcemy mówić. W ten bowiem sposób ukaże się źródło pochodzenia tych rzeczy, o których zamierzamy mówić, a jeśli prawdziwości ich nie będzie można podważyć, to i inne rzeczy staną się bardziej zrozumiałe.

Zaczniemy więc od stwierdzenia, że sztuka budowania polega cała na rysunku i wykonaniu. Istota i zasady rysunku zawierają się w znajomości przystosowania i łączenia w sposób dobry i dokładny linii i kątów, w których mieści się i kształtuje obraz budynku. Właściwością i celem rysunku jest ustalenie drogą poszukiwań zarówno dla budynku, jak i jego części odpowiedniego miejsca, określonej miary, pięknego sposobu i przyjemnego układu⁸⁶, w ten sposób, aby można było z niego odczytać cały kształt i proporcje tego budynku. Rysunek sam w sobie nie ma właściwości naśladowania materii, ale ma tę cechę, że możemy poznać ten sam rysunek w wielu budynkach, jeśli widzimy w nich ten sam kształt, to jest jeśli ich części, obszar i układ będą w liniach i kątach zupełnie do siebie podobne. I będziemy mogli z pomocą rozumu i doświadczenia wyprowadzić całkowity kształt budynku, niezależny od jakiejkolwiek materii, wyznaczając i wykreślając w pewnym porządku kierunki i połączenia linii i kątów. Tak więc rysunek będzie mocnym i trwałym planem poczętym z ducha, wykonanym w liniach i kątach, i ustalonym przez umysł mądry i doświadczony. A jeżeli będziemy chcieli rozważać, czym są same w sobie domy mieszkalne i w ogóle wszystkie budowle, musimy zastanowić się nad tym, z jakich początków powstały pomieszczenia mieszkalne zwane domami i jaki był ich rozwój. Tu, jeśli się nie mylę, możemy prowadzić rozważania w następujący sposób:

[Rozdział II: O tym, z jakiej przyczyny zaczęto wznosić budynki, z ilu elementów składa się istota architektury i co jest dla każdego z nich potrzebne]

Na początku ludzie wyszukiwali sobie w jakiejś bezpiecznej okolicy miejsce, gdzie mogliby się zatrzymać, a znalazłszy tam wygodny i odpowiedni dla swych potrzeb teren tak się na nim urządzali, aby spraw prywatnych i publicznych nie załatwiać w jednym i tym samym miejscu, ale by gdzie indziej spać, gdzie indziej rozpalać ognisko, a jeszcze w innym miejscu składać te rzeczy, które były konieczne dla pozostałych potrzeb. Następnie zaczęli myśleć o położeniu dachu, aby chronił ich od słońca i deszczu; w tym celu wykonali zewnętrzne mury, na których położyli dach, ponieważ wiedzieli, że w ten sposób będą lepiej zabezpieczeni od zimnych burz i mroźnych wichrów. Na koniec przebili od dołu do góry w ścianach zewnętrznych otwory i okna, przez które mogli wychodzić i w pogodne dni wpuszczać do wnętrza światło i powietrze, a także odprowadzać na zewnątrz wodę i parę, w razie gdyby zebrała się w budynku. I ktokolwiek by to był, kto pierwszy dał temu wszystkiemu początek — czy bogini Westa, córka Saturna, czy bracia Eurial i Hiperb, czy Gellion, czy Trazon, czy cyklop Tyfinchius⁸⁷ — wydaje mi się,