skanuj0076 (24)

448 Część III,2: Myśl o sztuce w Italii Ouattrocenta

dowli publicznej zastosuje się malowidła źle wykonane, rozsypujące się i ulegające zniszczeniu, jako że budowle publiczne powinny trwać wiecznie. Jest jeszcze jeden bardzo poważny błąd, który zdarza się, jak widzimy, niektórym głupcom, że mianowicie zaledwie zaczną wznosić mury, już je malują, ustawiają rzeźby i liczne inne ozdoby, które niszczą się i rozpadają przed ukończeniem budowli; albowiem zanim ją przyodziejesz w ozdoby, musisz najpierw wznieść ją do końca, a zdobienie wykonasz na ostatku. Wtedy dopiero będziesz miał czas, okoliczności i możliwości, aby wykonać wszystko wygodnie i bez przeszkód.

Chciałbym, żeby ozdoby, które tam umieścisz, były w większej części wykonane ręką wielu różnych, zwykłych rzemieślników. Jeśli jednak chciałbyś tam mieć rzadkie i bardziej wybitne rzeźby lub malowidła, jakimi w swoim czasie były dzieła Fidia-sza lub Zeuksisa, które uważano za niezwykle icenne, dobrze jest rozmieszczać je rzadko i w miejscach szczególnie poważnych. Nie pochwalam owego króla Medów, Deiocesa, który miasto Ekbatanę otoczył siedmioma rzędami murów i mury te pomalował na różne kolory, tak że jedne były czerwone, inne żółtawe, jeszcze inne pokryte srebrem lub złotem¹⁴⁹. Jestem także przeciwny pomysłom Kaliguli, który posiadał marmurową stajnię i żłoby z kości słoniowej¹⁵⁰. Budowle wznoszone przez Nerona były całe pokryte złotem i wysadzane drogimi kamieniami¹⁵¹. Heliogabal, bardziej jeszcze szalony, wykładał pokoje złotem i ubolewał, że nie może wyłożyć ich bursztynem¹⁵². I nic dziwnego, że ci pyszałkowaei szaleńcy zasługują za te swoje dzieła, a raczej za swoje szaleństwo, na potępienie, bo marnowali trud śmiertelnych i pot ludzki dla rzeczy niestosownych, na wznoszenie budowli bezużytecznych, oraz takich, w których nie przejawiał się ani zadziwiający talent, ani godna pochwały inwencja.

Tak więc wciąż na nowo przestrzegam, żebyś unikał podobnych błędów i zanim przystąpisz do budowy, zbadaj i rozważ całość sam z sobą, poradź się takich, którzy dobrze się na tym znają, i wykonaj modele, do których będziesz wracał dwa, trzy, cztery, siedem, dziesięć razy, aby sprawdzić wszystkie części i człony przyszłego budynku tak, żeby w całej zamierzonej budowli od dołu aż do ostatniej dachówki szczytu nie było żadnej rzeczy jawnej ani ukrytej, wielkiej ani małej, które byś długo i uważnie nie przemyślał, nie uporządkował, przewidując z czego, w jakim miejscu, w jakim porządku i jakiej liczbie najstosowniej i najlepiej będzie ją umieścić, związać z innymi i dać jej wykończenie.

[Rozdział IX: O tym, co architekt powinien brać pod uwagę, co jest potrzebne, a co użyteczne, i o rzeczach z tym związanych]¹⁶³

Oto jak będzie postępował dobry architekt: rozpocznie swoje dzieło w sposób uporządkowany i dokładny. Pozna wytrzymałość i właściwości gruntu, na którym ma budować, badając dawno wzniesione budynki, a także zwyczaje i przyzwyczajenia mieszkańców, dowie się, jak dalece pod tym niebem, pod którym ma budować, odporne są na wpływy atmosferyczne różne rodzaje kamienia, czy piasek, wapno i drewno z tej okolicy są odpowiednie i co są warte materiały dostarczone skądinąd. Określi szerokość i wysokość oraz początek fundamentów i ich stopy, a następnie rozważy, co i w jaklim rodzaju potrzebne jest dla murów, dla ich ścian zewnętrznych i wypełnienia, dla wiązań i szkieletu, zbada także to, co dotyczy otworów, co dachu, co tynków, co podłóg i zewnętrznych posadzek, a co wykończenia wnętrza; następnie określi miejsca, drogi i sposoby, jakimi się będzie usuwać rzeczy niepotrzebne, szkodliwe i cuchnące, jak na przykład kanały do odprowadzania wód deszczowych, dreny do osuszania obszaru, przewńdzi sposoby zabezpieczenia przed zawilgoceniem, a także to, co jest potrzebne do odparcia i przezwyciężenia grożącego uszkodzeniem naporu gruntu, siły niszczących wiatrów i gwałtownych fal. Na koniec określi przeznaczenie wszystkich rzeczy, nie zaniedbując ustalenia właściwych dla każdej z nich prawideł i porządku. Prawie wszystkie te rzeczy, choć na pierwszy rzut oka wydaje się, że dotyczą jedynie trwałości i użytkowości budynku, to jednak mają tę właściwość, że

29 Historia doktryn artystycznych