41461 skanuj0051 (48)

396 Część III,2: Myśl o sztuce w Italii Ouattrocenta

O architekturze⁷⁹

[Przedmowy]

Zanim przejdę dalej, sądzę, że dobrze będzie wyjaśnić, kim jest ten, kogo chcę nazywać architektem. Albowiem nie przedstawię ci cieśli⁸⁰, żebyś go potraktował na równi z ludźmi najbardziej doświadczonymi w innych gałęziach wiedzy; ten, który pracuje ręką, służy architektowi jedynie jako narzędzie. Architektem zaś nazwę tego, kto potrafi z nieomylną słusznością i według podziwu godnej metody zarówno w umyśle i duszy rozplanować, jak i w dziele utrwalić wszystkie te rzeczy, które poprzez ruch ciężarów, połączenia i zgrupowania ciał można w sposób nad wyraz godny zastosować znakomicie do potrzeb człowieka. A na to, żeby mógł to osiągnąć, musi posiadać znajomość rzeczy najlepszych i najwybitniejszych i przyswoić je sobie⁸¹. Taki więc powinien być architekt. [...]

Jaką rozkosz sprawia myślenie i dyskutowanie o budownictwie i jak głęboko tkwi w duszach ludzkich, widać między innymi i z tego, że nie znajdziesz nikogo, kto nie miałby jakiejś skłonności do wybudowania czegokolwiek, jeśli tylko ma do tego sposobność. A jeśli wymyśli coś z zakresu budownictwa, to mówi o tym nie z własnej chęci, ale jakby z nakazu natury objawia te myśli na pożytek ludziom. Jakże często się zdarza, że chociaż zajęci jesteśmy innymi sprawami, to nie możemy w myśli i w duszy przestać wyobrażać sobie, że wznosimy jakieś budowle. A patrząc na cudze dzieła od razu spostrzegamy ich wymiary i proporcje, oceniamy je i w miarę sił naszego umysłu wyszukujemy to, co można by w nich dodać, odjąć i zmienić; ponadto udzielamy rad, jakim sposobem mogłyby one stać się doskonalsze i piękniejsze. Jeżeli zaś jakaś budowla będzie dobrze rozplanowana i w doskonały sposób wykończona, któż nie będzie patrzył na nią z największą rozkoszą i radością? Ale po cóż mam opowiadać o tym, jak to architektura i w kraju, i poza nim nie tylko była pożytkiem i rozkoszą obywateli, ale także niezwykle ich wsławiała? [...]

Prawdziwe wreszcie jest to, że jeśli chodzi o zaspokojenie potrzeb, trwałość, dostojeństwo i okazałość życia publicznego, wielce jesteśmy zobowiązani architektowi, który sprawia, że możemy odpoczywać w spokoju, weselu i zdrowiu, pracować pożytecznie i z zyskiem, przy tym jedno i drugie w warunkach bezpiecznych i odpowiadających naszej godności. Nie zaprzeczymy więc temu, że architekta należy chwalić i cenić, i stawiać go wśród tych ludzi, którzy najbardziej zasługują na wszelkie zaszczyty i wyróżnienia, a to zarówno z powodu piękna i cudownego wdzięku jego dzieł, jak ze względu na to, że rzeczy, które wynalazł, są niezbędne, stanowią pomoc i ochronę, jak również i dlatego, że wydają owoce dla przyszłych pokoleń. [...]

Stwierdziliśmy, że niewątpliwie budynek jest swego rodzaju ciałem⁸², złożonym, jak wszystkie inne ciała, z kształtu i materii; z tych pierwszy jest stworzony pomysłowością człowieka, a druga jest brana z natury. Temu potrzebny jest rozum i myśl, drugim przygotowanie i wybór. Stwierdziliśmy także, iż ani jedno, ani drugie nie wystarczy bez wprawnej ręki artysty, który potrafi ułożyć materię we właściwy kształt. I ponieważ różne bywa przeznaczenie budynku, więc należy zbadać, czy ten sam kształt odpowiada wszelkim rodzajom budynków. Dlatego też wprowadziliśmy podział na różne rodzaje budynków, wiedząc, że sposób i- układ linii, z którego może się narodzić niezwykłej piękności całość, ma tu ogromne znaczenie. Zaczęliśmy więc badać, co to jest piękno i jaki rodzaj piękna odpowiada poszczególnym budynkom. A ponieważ w każdej rzeczy mogą czasem trafić się błędy, zaczęliśmy badać, jak można im zaradzić i jak je naprawić.

Każda księga jest zaopatrzona w odpowiedni tytuł, zależny od różnorodności poruszanych spraw, a więc: pierwsza księga mówi o rysunku, druga o budulcu, trzecia o budowaniu, czwarta o budowlach publicznych, piąta o budowlach prywatnych, szósta o ozdobach, siódma o ozdabianiu świątyń, ósma o ozdabianiu świeckich budynków publicznych, dziewiąta o ozdabianiu budynków prywatnych, dziesiąta o odnawianiu budynków. [Księgi]