76520 ScannedImage 14

wygodne i przyjemne życie. Do podjęcia takiego kroku skłoniła go gwarancja Mu'awiji zapewniająca mu wspaniałe subsydium i pensję ^{1 2}, którą sam ustalił w wysokości 5 min dirhemów ze skarbca ³ w Kufie, oraz dochód z pewnego rejonu w Persji do końca życia. Chociaż al-Hasan zmarł w wieku zaledwie 45 lat (około 669), prawdopodobnie otruty⁴ z powodu intryg haremowych, mówi się o nim, że zawarł i rozwiązał około 100 małżeństw, dzięki którym zyskał tytuł rnitlaą ^s (wielki rozwodnik). Szyici obwinili o jego śmierć Mu'awiję — i w ten sposób uczynili ai-Hasana męczennikiem (Sahld), faktycznie „panem (sajjid) wszystkich męczenników¹¹.

Jego młodszy brat al-Husajn, który także odsunął się od wszystkiego i żył sobie w Medynie przez cały okres władzy Mu'awiji, w r. 680 nie zgodził się uznać syna MiTawiji, Jazida, kalifem. W odpowiedzi na pilne i powtarzane apele trakczyków, którzy ogłosili go prawowitym kalifem po al-Hasanie i 'Ałim, wyruszył na czele słabej eskorty składającej się z krewnych (wraz z haremem i oddanymi zwolennikami) do Kufy. 'Ubajdullah, którego ojciec Zijad został bez kłopotu uznany przez Mdawiję za brata, był teraz omajjadzkim gubernatorem Iraku i założył placówki na wszystkich drogach prowadzących z al-Higazu do Iraku. Dziesiątego muharrama 61 r. hidżry (10 października 680 r.) 'Umar, syn wybitnego generała Sa'da ibn abi Waqqasa, dowodząc czterotysięcznym oddziałem wojska, otoczył pod Karbalą, około 38 km na północny zachód od Kufy, ał-IIusajna z jego nieznaczną grupą, liczącą około 200 osób, i po odmowie poddania się wyciął ich. Wnuk Proroka padł martwy po otrzymaniu licznych ran, a jego głowę przesłano Jazidowi do Damaszku ². Głowę tę oddano siostrze i synowi al-Husajna, którzy poszli po nią do Damaszku, aby pochować ją wraz z tułowiem pod Karbalą. Dla uczczenia pamięci „męczeństwa" al-Husajna szyiccy muzułmanie ustanowili zwyczaj dorocznego obchodzenia pierwszych dziesięciu dni muharrama jako dni żałoby i stworzyli widowisko męki, opowiadającej o jego „bohaterskiej" walce i cierpieniu. To doroczne widowisko męki odtwarzane jest w dwóch częściach, jedna nazwana 'dśura' (dziesiąty dzień) w al-Kazimajn (tuż obok Bagdadu) dla upamiętnienia tej bitwy, a następna w 40 dni po dziesiątym muharrama w Karbali nazwana „powrót głowy".

Krew al-Husajna okazała się zarodkiem „kościoła" szyitów, jeszcze bardziej niż krew jego ojca. Szyityzm narodził się w dniu dziesiątym muharrama. Od tego czasu imanizm w rodzie 'Alego stał się tak ważnym dogmatem w wyznaniu szyitów, jak proroctwo Mohammada w islamie. Jawm (dzień) Karbali dał szyitom okrzyk bojowy w postaci formuły „zemsta za al-Husajna", co ostatecznie okazało się jednym z czynników, które podminowały dynastię ornaj-jadzką. W drugim obozie sunnici twierdzili, że Jazld był de facto władcą i kwestionowanie jego władzy stanowiło zdradę karaną śmiercią. Nalegali oni, aby szyici nie rozpatrywali tych. faktów inaczej. Jednakże to, jak rzeczywiście patrzy jakiś lud na pewne wydarzenie, jest zazwyczaj ważniejsze jako napędowa siła w historii, niż jak on powinien się na to zapatrywać. W islamie wytworzyła się wielka schizma i już nigdy od tego czasu wyłom ten nie został usunięty.

Aczkolwiek Omajjadzi byli przez pewien czas bezpieczni jako kalifowie, to jeśli chodzi o Alido w, w dalszym ciągu trwała walka, ponieważ trzecia partia nie została jeszcze wyeliminowana. Tak długo, jak żył potężny Mu'awija, 'Abdullah, siostrzeniec 'A’iśy i syn az-Zubajra, który prowadził bezowocny spór z 'Alim o kalifat, siedział spokojnie w Medynie. Jednakże kiedy Jazld, dobrze znany ze swej plochości i rozpusty, wstąpił na tron, 'Abdullah wypowiedział się otwarcie przeciwko nowemu kalifowi i zachęcił al-Husajna do przedsięwzięcia niebezpiecznego kroku, który kosztował go życie, a 'Abdullaha pozostawił jedynym pretendentem. Cały al-Higaz ogłosił kalifem 'Abdullaha. Jazid pośpiesznie wysłał przeciwko malkontentom z Medyny dyscyplinarny oddział, w którym było wielu chrześcijańskich Syryjczyków, dowodzony przez jednookiego Muslima ibn 'Uqbę, którego podeszły wiek i słabe zdrowie wymagały niesienia go całą drogę w lektyce. Karna ekspedycja stanęła obozem na wulkanicznej równinie al-Harra na wschód od Medyny, wydała bitwę 26 sierpnia 683 r. i odniosła zwycięstwo. Historia o tych trzech dniach, w czasie których niesforne żołdactwo damasceńskie splądrowało miasto Proroka, jest apokryficzna. Potem armia ta posunęła się ku Mekce. Po drodze Musi im zmarł, a na jego miejsce naczelnym dowódcą został al-Husajn ibn Numajr as-Sakuni^{3 4}, który wydał rozkaz, aby katapulty miotały kamienie na haram {święty meczet) Mekki, gdzie na nietykalny teren schronił się Ibn az-Zubajr. W trakcie oblężenia sama Ka'ba zapaliła się i spłonęła doszczętnie. Czarny Kamień pękł na trzy części i dom Allacha wyglądał „jak poszarpane piersi kobiet w żałobie¹¹³. W czasie tych wydarzeń zmarł Jazid, a Ibn Numajr, obawiając się z tego powodu zamieszek w Syrii, zaprzestał 27 listopada 683 r. dalszych operacji, które rozpoczął 24 września. Druga wojna domowa islamu, która podobnie jak pierwsza, pomiędzy 'Alim a Mu'awiją, była także wojną dynastyczną, została chwilowo wstrzymana.

W następstwie śmierci swego rywala i w związku z tym z powodu wycofania się nieprzyjacielskich wojsk z ziemi arabskiej Ibn az-Zubajr został ogłoszony kalifem nie tylko w al-Higazie, gdzie miał swą siedzibę, i w Iraku, gdzie mianował swym przedstawicielem swego brata Mus'aba, lecz także w Arabii Południowej, Egipcie i w pewnych rejonach Syrii. Tymczasowym regentem w Damaszku został wyznaczony przez nowego kalifa ad-Dahhak ibn Qajs al-Fihri, przywódca Qajsytów {Arabowie północni), którzy popierali Ibn az-Zubajra. Ad-Dahhak został ostatecznie rozbity w łipcu 684 r. pod Marg Rahit⁵ — drugie

n*

1

*    Patrz Ibn Hagar, t. II, s. 13; al-Duiawari, s. 231.

*    Aę-Tabari, t, II, g. 3.

*    Al-Ja'qubi, t. II, s. 266.

*    Ibn 'Asakir, t. IV, s. 210, wiersz 21.

2

   Ibn Ilagar, t. II, a. 17.

162

3

’ At-Tabari, t. I, s. 2220; ał-.Ja'qubi, t. II, s. 299.

4

At-Tabari, t. II, s. 427; al-Fakihi, al-muntaqa fi ATchbar umm al-Qura, wyd. F. Wtisten-feld, Leipzig 1S59, s. 18 nn.; al-Azraqi, Alchbar Makka, s. 32.

5

³ Równina na wschód od wioski Marg ’Adra’ niedaleko od Damaszku. Patrz Tqd, t. II, s. 320 n.: al-Mas‘udi, t. V, s. 201. Te wewnętrzne spory pomiędzy Qajsytami, reprezentują-

163