79210 Ustny wydarzenia historyczne

Dorota Nosowska

D

PYTANIE Z

OBRAZU

INTERPRETACJI

3

MATEJKI	W?**'’
	1-

e

W jakiej funkcji w tekstach kultury występują postaci i wydarzenia historyczne? Odpowiedz na przykładzie obrazu Jana Matejki oraz wybranego utworu literackiego.

Przykład z literatury:

Henryk Sienkiewicz, podobnie jak Matejko, ukazywał sceny i postaci historyczne nie tylko po to, by je utrwalać, ale i po to, by przemawiać do współczesnych na tematy bieżące, czynić analogie, wyciągać wnioski historiozoficzne. W „Krzyżakach”, dziele opowiadającym m.in. o świetnym zwycięstwie polskiego i litewskiego oręża pod Grunwaldem, pisarz pokazał potęgę polskiego narodu, odradzającego się w trudnych chwilach

dziejowych. Zapewne poprzez obraz zwycięskich rodaków chciał przypomnieć o świetności narodu i zaszczepić nadzieję na odzyskanie niepodległości w czasach zaborów. Co ważne, jednym z zaborców byli Prusacy, wiele mający wspólnego z tytułowymi Krzyżakami. Oczywiście, kreślił sceny z historii wybiórczo, akcentując zwycięstwa, nie klęski, a jeśli o klęskach pisał, to o takich, z których Polacy się podnieśli. Nie wspominał np. o niewykorzystanych owocach zwycięstwa pod Grunwaldem.

Przykładowa realizacja tematu

Stańczyk w czasie balu na dworze królowej Bony wobec straconego Smoleńska, 1862

fot. www.pinakotekazascianek.pl

WJan Matejko był polskim XIX-wiecznym malarzem, który żył w Krakowie w czasach, gdy ziemie polskie znajdowały się w rękach zaborców. Malował często sceny historyczne, ukazujące ważne postaci i chwile z dziejów Polski, m.in. bitwę pod Grunwaldem, zawieszenie dzwonu Zygmunta, Batorego pod Pskowem, kazanie Skargi czy protest Rejtana na sejmie rozbiorowym. Mniej znanym nurtem jego twórczości są portrety bliskich artysty i... autoportrety.

| nterpretacja

I Obraz oddaje za

T

eza

Jan Matejko malował sceny i postaci historyczne nie tylko po to, by je utrwalać, także po to, by je interpretować i za ich pośrednictwem przemawiać do serc i umysłów swoich współczesnych.

Qpis tekstu kultury

^ Obraz ukazuje królewskiego błazna Stańczyka w chwili odebrania na dworze królowej Bony informacji o utracie Smoleńska w 1514 roku. Stańczyk w błazeńskim czerwonym stroju siedzi niedbale w fotelu. Na głowie ma czapkę z dzwoneczkami, która kontrastuje z jego smutną twarzą. Przez otwarte drzwi komnaty widać tłum postaci na balu. Twarz Stańczyka ma rysy Jana Matejki.

; oddaje zatroskanie artysty losem ojczyzny, zatroskanie, które mogło być udziałem człowieka zarówno w XVI, jak i XIX stuleciu. Smutny, zamyślony, refleksyjny Stańczyk w błazeńskiej czapce, mający rysy twarzy Matejki, może być traktowany jako symbol artysty przejętego losami narodu, przenikliwego i trzeźwego w swych sądach i ocenach, myślącego, gdy inni się bawią, choć pozornie artyście przypisuje się niepoważną rolę i funkcję „zabawiacza”. Czerwień, wszechobecna na obrazie, jest kolorem władzy, krwi i męczeństwa oraz majestatu, ma znaczenie symboliczne.

\A/nioski

V V Sienkiewicz wiernie przedstawiał wydarzenia historyczne, korzystał ze źródeł, w myśl pozytywistycznych zasad pisarstwa, tylko indywidualnie dzieje Polski interpretował, uwypuklając to, co mogło nieść nadzieję. Matejko szedł jeszcze dalej, niekiedy syntetyzując dzieje Polski na obrazach i pokazując np. postaci będące symbolem jakiś postaw jako obecne przy wydarzeniach, podczas których naprawdę ich nie było (najlepszym przykładem jest obraz ukazujący Rejtana, pełen takich niezgodnych z historią elementów).

Podsumowanie

I dla Sienkiewicza, i dla Matejki historia stawała się pretekstem do tego, by mówić o sprawach ważnych dla narodu, także bieżących. Matejko poprzez obraz „Stańczyk” pozwolił sobie zwrócić uwagę na konieczność myślenia o losach ojczyzny i rolę artysty w społeczeństwie, Sienkiewicz w „Krzyżakach” podnosił rodaków na duchu.

co może zapytać komisja w rozmowie ze zdającym?

►    W jakiej konwencji utrzymane są teksty kultury, o których mówiłeś?

Zarówno Sienkiewicz, jak i Matejko tworzyli w konwencji realistycznej, choć niekiedy pozwalali sobie na operowanie symboliką i wprowadzanie postaci ze sfery religijnej (które na niektórych płótnach Matejki pojawiają się na niebie).

►    Co wiesz o czasach, w jakich żyli twórcy omówionych przez ciebie tekstów kultury?

Zarówno Matejko, jak i Sienkiewicz, żyli w XIX wieku, w czasach, gdy Polska nie istniała na mapach Europy. Obaj nie dożyli niepodległości, choć Sienkiewicz zmarł później niż Matejko (w 1916 roku).

0