79240 IMGV62 52

!TⁿT r^CZ!^gól?^ą r^agv ^gują - wywodzące się * wy Puwiedn Fryderyka Schlegla - pojęcie chaosu, transcendentalnej bufonady i fragmentaryczności utworu Zwłaszcza -d>-harmonia fragmentów" pełniła centralną funkcję w grotesko

wej koncepcji sztuki zarówno romantyków, jak i modernistów, służąc .ciemnemu u lowi, aby w dysonansach i fragmentach dostrzec obecność transcendencji i I* Ce) ten przyświecał także powieściowemu programowi Micifakiego, Jaworskiego i Witkacego⁵¹.

Synkretyzm tematyczny, rodzajowy, gatunkowy czy styli-styczny ma swe analogu- w strukturze narracji omawianych utworów Można więc powiedzieć, ze-w świetle dotychcziuo-wychrozważań — .powicść-worek"jest repetycją z hi-storii form narracyjnych, powicść-worek" to jak-by forma-muzeum, w której synchronn obecne są wszystkie dostępne pamięci czytelniczej złoża piśmiennictwa Nie przy. padkiem narrator Nutaty pisanie powieści porównuje do zszy-wama foliałów kromki⁵². Witkacy do wrzucania .rozmaitości' do worka, a Jaworski stylizuje \VexU. na epos i zaprzeszłe konwencje autorskiego opowiadania⁵²

D S Lichaczuw zauważa, ze powtarzanie w literaturze gotowych formuł stylistycznych należało do poetyki średniowiecznej literatury staroruskiej i jeszcze w XVII w uważane było

^S,H Fńednch. Struktura noux<tftnej liryki. przel K Felikiuk. Warsuwa 1979. 60. Por Ph Thompson. The Grotesęur London 1972 Podejmuję len lraut w rozprawie Od poluoruw do znaków puttych. 7. dzięjów groteski: Min-da Polska i .W leeie mifdzyuojtnne w Pre-Uksty i teksty Z lagodnu* unąz kekv mifdeyukttowyeh u literaturze polikiej XX w.. PWN. W ars r iwa 1991 '-‘.Ma rację Głowiński, kiedy pis**- .poczynania Inarratoral niewiele mają v. spójmy o z tymi win' ci wości n m i. które zwykło się wiązać i relacją kronikarską, choćby najswobodniej pojmowaną* iPuu ieti młodopolska , a 2361 Ale 1. nieprzestrzeganie reguł relacji kronikarskiej mimo urywania nazwy Jtroui-ka"jest możliwe tak - smo, jak opisywanie morw w Tatrach, 2 .kromka* Mi-anslueęototakzr Juięga tajemna*, a więc nałożenia bennctytiiia. 3 wbrew pozorom, pewne wyznaczniki narracji w Nietocie można by przypisać właśnie konwencji kronika Chodziłoby Id o takie elementy, jak dystans narratora wobec opisywanych zdarzeń, dygresje. podsumowana, swobodne rozrywanie loku narracji, występowanie narratora w roli ideologa, dowolne zmiany perspektywy narracyjnej. Wszystkie te elementy wymienia H Dziechomka jako strukturalne elementy kronik staropolskich <Proza staropolska Problemy go lunkóo i litrraekoki. Wroclnw 1967)

^M Dlatego Inykowski określi! tworczoac Witkacego jako .bogactwo rop* oazni* fWoT, 244).

NARRACJA I XKU uM    •

„GŁĘBSZE ZNACZENIA": PRZEDWOJENNA PROZA

WITOLDA GOMBROWICZA

CuSCł

za naturalny przywilej piśmiennictwa Inaczej mówiąc, w zlotach .pamięci* gatunkowo-rodzajowej epiki obecne są zasady tworzenia oparte na intensywnych relacjach intertokstu-wychⁱ⁴ Parafrazując określenie Janusza Sławińskiego powiem. Ze w .powieści-worku* dokonała się faktyczna projekcja diachronii gatunku w synchronię poszczególnych utworów. Ale tym samym jest to największy paradoks .nowatorstwa’ omawianych powieści Nie jest ono bowiem zerwaniem z tradycją. lecz odwrotnie; aktualizacją wszystkich złóz gatunkowej archaiki To .muzealne" nagromadzenie wyznacza wspólną estetykę autorów .powieści -Work a’. Wszyscy oni dzielą przekonanie Witkacego, ze w sztuce nowość jest zupełnie niemożliwa. Jedynym rodzajem nowatorstwa jest natomiast powtórzenie i zdeformowanie gotowych elementów (PJ, 1231. Powieść - powiada Witkacy — można tylko wypełniać starym farszem", ale nowej formy przez to się nie stworzy.

Spośród wielu, niestety trafnych, proroctw Witkacego tylko to jedno naprawdę się nie sprawdziło.

W perspektywie historycznoliterackiej „powieść-worek" współtworzy co najmniej dwa zloza tradycji powieściowej ważnej w latach trzydziestych W wariancie Micińskiego — jest .pamięcią" o poetyckich (lirycznych) możliwościach prozy. W wariancie Jaworskiego i Witkacego stanowi wzorzec budowania wypowiedzi narracyjnej polegającej na wykorzystaniu stereotypów, cudzych słów, cytatów, formuł gotowych etc W obu wariantach jest specyficzną próbą rozmontowania powieści w ramach możliwości stworzonych przez estetykę Młodej Polski W tym s*nsie narzuca problem, jaki świadomość li-

•'Ml S I.icWmw, )’<• ' mi ilamruitkojhtieralun. Leningrad 1971. • 205-231

117