76699 obraz1 (46)

114 E. E. Evans-Pritchard - Religia Nuerów

Nuerzy nazywają takie charyzmatyczne osoby gwan Icwoth, posiadaczami ducha. Czasem dodaje się do nich imię poszczególnego ducha, na przykład gwan Icwoth deang, posiadacz ducha deng, lub gwan kwoth mani, posiadacz ducha mani. Mówi się o nich też jako o guk ducha; słowo to oznacza skórzaną torbę. Prorok jest torbą zawierającą ducha. „Posiadacz” może się wydawać niewłaściwym przekładem gwan (ojciec, właściciel lub pan), gdyż to raczej duch posiada człowieka niż człowiek ducha, ale człowiek posiada ducha w takim sensie, że duch jest w nim i daje mu moc duchową, której brak zwykłym ludziom.

Pierwszą oznaką stałego owładnięcia przez ducha, bez choroby lub po niej, są utrzymujące się nienormalne zachowanie oraz czasowe napady szału. W tych stanach, które pojawiają się we wczesnych fazach opętania, kiedy duch nawiedza, wskakuje, lub porusza prorokiem, by użyć zwrotu starote-stamentowego, człowiek postępuje jak szaleniec (yong), a na tym etapie Nuerzy nie potrafią z pewnością w każdym przypadku odróżnić proroka od wariata czy epileptyka (gwan noka). Jeżeli zachodzą jakieś wątpliwości, rozwiewa je późniejsze zachowanie proroka, ponieważ przestaje on prorokować wówczas, gdy jest opętany w wąskim rozumieniu tego terminu, czyli kiedy przez jakiś czas odchodzi od zmysłów, natomiast w normalnym stanie udziela wskazówek duchowych proszącym o nie. Od czasu do czasu jego ataki mantyczne mogą się ponawiać, ale Nuerzy uważają je za zewnętrzne oznaki mocy duchowej, która kieruje jego wypowiedziami za każdym razem, gdy przemawia on jako prorok, jak też wtedy, co się zdarza, gdy orzeka jako sędzia lub przywódca polityczny. Nuerzy pojmują ciągłe zawładnięcie tego rodzaju jako wypełnienie duchem tak jak powietrzem i przeciwstawiają je czasowym atakom w formie choroby wywołanej przez ducha czy transom mediumicznym. Używają oni słowa gwang na oznaczenie ducha przenikającego bądź wchodzącego w i wypełniającego człowieka. Prorok jest osobą wypełnioną przez ducha lub przez niego natchnioną. Duch rządzi nim tak jak Ruah Adonai rządzi prorokami Starego Testamentu. Słowo gwang, które ma zbliżony sens w dinka ¹, jest używane w odniesieniu do takich działań jak wyskrobywanie tykwy, drążenie łódki lub moździerza czy też kopanie nory przez dzikie zwierzę - coś jest opróżniane, by zrobić miejsce dla czegoś innego. Mary Smith powiedziała mi, że wedle Nuerów kiedy duch gwange ran wypełnia człowieka, jego charakter się zmienia. Człowiek jest wydrążony przez ducha, by móc go przyjąć.

W tym sensie gwang jest komplementarne w stosunku do Jcwoth, natchnienia i wytchnienia.

Prorocy mogą składać ofiary w imieniu jednostek łub ludzi z ich sąsiedztwa w czasie choroby, bezpłodności, lub innych okazji, przy których konieczna jest pomoc duchowa. Głównąjednak funkcją społeczną najważniejszych proroków w przeszłości było kierowanie najazdami na stada Dmka i walkami przeciw różnym obcym, którzy niepokoili Nuerów od strony północnej. Duchy powietrza są przeważnie i jawnie kojarzone z wojną, a prorocy są uważani za pośredników, przez których Bóg daje rozkazy do walki i zwycięstwa. Duchy towarzyszą wojownikom w walce.

Zanim Nuerzy wyruszą na jakąś większą wojnę przeciwko obcym, prorocy składają ofiarę i śpiewają hymny do duchów powietrza, podczas gdy wojownicy, klęcząc na jednym kolanie z włóczniami opartymi jednym końcem o ziemię, śpiewają responsoria. Wojownicy są w tej samej pozycji, kiedy śpiewają responsoria na pieśni śpiewane przez głównego pieśniarza w trakcie różnych ceremonii. Również pozostali, przeważnie albo i zawsze pod kierunkiem proroka, śpiewają hymny do duchów, kiedy są chorzy albo mają kłopoty. Nuerzy powiadają jednak, że niekiedy śpiewają hymny, na przykład w czasie tańców, „po prostu, by być szczęśliwymi z synem Boga”. Niestety zabrakło mi sposobności, by zanotować więcej niż tylko kilka wersów z tych hymnów.

Podaję poniżej krótki hymn do buk. Jest on znany w całym kraju Nuerów, a zatem jest prawdopodobnie wcześniejszy niż pozostałe. Śpiewa się go czasem przy pogrzebach, jak też przed rozpoczęciem połowu ryb, z uwagi na związek ducha z rzekami i strumieniami.

Matko deng, mrówki [Nuerzy] wykupiły swoje życie od ciebie,

Matko deng, mrówki wykupiły swoje życie od ciebie,

Matka dengkur daje życie Matka dengkur daje mi życie Życie ożyło

Ona przynosi życie, a nasze dzieci bawią się,

Krzyczą głośno z radości,

Z życiem matki deng, z życiem matki deng.

Kruki² dostały życie i są napełnione.

Nasza mowa jest dobra, my i buk,

Nasza mowa jest wspaniała.

Kraj ludu jest dobry.

R. Trudinger, English-Dinka Dictionary, 1942, s. 216,

Kruk „jest” huk (s. 147).