80977 skanuj0043 (40)

90 <on\vcrgcncjn (furii socjologicznych

kaz $ imienia. Z uwagi na funkcje pełnione przez system kontroli społecznej stanowi on jeden z zasadniczych elementów (obok stosunków społecznych i instytucji) więzi spoić :znej w ujęciu obiektywnym (zob. [J. Szczepański 1970, s. 239]).

K introlę społeczną odnosi się zazwyczaj do oddziaływań nieformalnych, naruszających normy obyczajowe lub moralne. Nie ulega jednak wątpliwości, że elementem systci iu kontroli społecznej są także instytucje powołane przez społeczeństwo do przes rzegania norm prawnych — policja, sądy, prokuratura, zakłady karne itp. Anna Kossowska [1992, s. d7] wskazuje, że w ostatnim okresie badania dotyczące kontroli .polcczncj ograniczają się do problematy! i „kontroli formalnej, tj. związanej z dzi daniem instytucji powołanych do rc-agowinia na przejawy zachowań odbiegających od normy".

K antroła społeczna zachowań nigdy nic jesf i alkowita. Jednostce pozostawia się zaws: e pewną sferę prywatności. W niektórych arzypadkach jest ona świadomie zawężana (więzienia, zakłady poprawcze, zakony, koszary, szpitale itp.). Można nawet zauw. żyć, że częstym typem praktyk nastawionych na wywołanie konwersji -zmiary osobowości człowieka-jest zredu-kowa tie do minimum, sfery jego prywatności. Świadczy to, iż w sferze prywatności tkwią mechanizmy obronne „starego człowieka", nie dopuszczające do łatwej zmiany tożsamości jednostki. (A.S.)

Zob. inomia, dewiacja, konformizm, kontestacja, normy społeczne, plotka, porządek społeczny, socjalizacja, tabu, wartość, więź społeczna, w! idza.

Litera:ura:

Kossowska A., 1992, Funkcjonowanie kontroli

spclecznej. Analiza byminologiczna, Agencja Scholar, Warszawa.

Szczepański J., 1970, Elementarne pojęcia so-

cjc 'ogii, PWN, Warszawa.

Konwergencja teorii socjologicznych, idea wskazująca możliwość i postulująca wydobycie wspólnych wartość iowycli elementów dorobku całej dyscypliny i formułowanie na ich podstawie supersystemu wiedzy teoretycznej. Ten sposób podejścia do dziedzictwa klasyków zapoczątkował i realizował w wiciu swoich pracach Tałcott Parsons. „Nic polega już ono na rejestracji niezliczonycli «szkó!», która w wielu wypadkach stawała się sztuką dli sztuki, ani też na przyswajaniu sobie dorobku pojedynczych autorów, połączonym z ignorowaniem innych" [J. Szacki I9SJ, s. 792].

T. Parsons w pracy The Structnre ofSo-cial Adion, opublikowanej po raz pierwszy w 1937 r., w której szeroko uwzględnił dorobek teoretyczny ni.in. takich autorów, jak Alfred Marshall, Vilfrcdo Parcto, Emil Durkhcim, Max Weber, Charles H, Coołcy, Sigmund Freud i Bronisław Malinowski, przytaczał możliwe wyjaśnienia wyłaniającej się konwergencji. Jedno z n ch wskazuje na odpowiedniość różnych teorii do faktów, inne natomiast podkreśla, że powodem zaistnienia konwergencji są wspólne cechy tradycji myśli europejskiej, na podstawie której autor sformułował wołuntarystyczną teorię działania [T. Parsons 1968,722-723].

Ideę konwergencji można znaleźć też w wielu innych pracach T. Parsonsa, m.in.. w wydanej 25 lat później wraz z Edwardem Shilsem, Kasparem D. Nacgele.i Jesse R. PiUs monumentalnej antologii Thcories of Society(zob. [J. Szacki 1983]).

Uważa się, że dzieło T. Par:;onsa „pozostaje do tej pory najpoważn cjszą próbą zintegrowania teoretycznego dorobku socjologii, próbą unieważnienia większości tradycyjnych dylematów myślenia socjologicznego. To, co było zwykle członami teoretycznych alternatyw, staje się u Parsonsa aspektami jednej teorii ogólnej. Woluntaryzm i determinizm, antynaturnlizm i naturalizm, indywidualizm i holizm, psycholo-gizm i socjologizm, statyka i dynamika, zostają tu połączone w ramach jednego systemu teoretycznego" [J. Szacki 1983, r>. 793].

T. Parsons uprawiał swoisty eklektyzm, ale jak podkreśla cytowany wyżej J. Szacki,

Korporatywizm 91

dzięki temu możemy przekonać się, czy socjologię współczesną stać na sformułowanie jednej i jednolitej teorii ogólnej. Odpowiedź wydaje się być negatywna. (M.P.)

Literatura:

Parsons T., • 1968, The Structure of Social Action, vol. 2, Prcc Press, New York.

Szacki J., 1983, Historia myśli socjologicznej, PWN, Warszawa.

Konwersja, zob. dcprywacja, habilus, instytucja totalna, rewiwalizm.

Korporatywizm (ang. corporatism), forma organizacji życia zbiorowego, w której zasadnicze decyzje ekonomiczne, polityczne łub społeczne podejmowane są w wyniku negocjacji między państwem (lub jego agendami) a różnymi grupami interesów. Alan Cawson [1995, s. 177] korporatywizm określa jako „szczególny proces spolcczno--polityczny, w którym organizacje reprezentujące monopolistyczne interesy funkcjonalne wdają się z agendami państwowymi w polityczną wymianę przynoszącą efekt w postaci, z jednej strony, pewnych decyzji politycznych i, z drugiej strony, nadania owym organizacjom dwoistej roli: reprezentantów interesów i realizatorów uzgodnionej polityki".

W modelu korporatywistycznym obecne są dwa zasadnicze elementy: kształtowanie polityki w sferze spraw publicznych (interwencjonizm) oraz zapośrcdniczenie interesów. Jednostka ma wpływ na bieg spraw publicznych jedynie za pośrednictwem ugrupowań reprezentujących interesy poszczególnych branż, sektorów itp. Z tego względu korporatywizm bywa niekiedy przeciwstawiany tradycyjnemu modelowi liberalnej demokracji, w której decyzje polityczne podejmowane są przez rząd wyłoniony w wyniku demokratycznych wyborów.. Decyzje podejmowane w państwie korporacyjnym, wypracowywane w wyniku negocjacji i przetargów, przeciwstawia się ponadto niekiedy modelowi, w którym decyzje podejmowane są za pośrednictwem rynku - wielka liczba indywidualnych wyborów prowadzi do przekształceń systemowych (globalnych).

Charakterystyczną cechą korporatywi-zmu na poziomic mnkrospoleeznym jest „trójczlonowość", tj. przetarg między państwem a organizacjami pracobiorców (związki zawodowe) i pracodawców. Innymi organizacjami, oprócz, związków zawodowych oraz związków pracodawców, usiłującymi wywierać wpływ na realizowaną politykę są polityczne grupy nacisku, lobby, korporacje przemysłowe, a także różnego typu stowarzyszenia. W zależności od typu grup interesów wyodrębnić można makrokorpo-ratywizm, odnoszący się do sterowania całym systemem społecznym, mczokorpornty-wiztn, odnoszący się'do sterowania jakąś jego częścią (np. gałęziami), a także mifcni-korporatywizm, w którym dochodzi do bezpośrednich negocjacji między agendami państwowymi a przedsiębiorstwami (zob. [A. Cawson 1995]).

Jadwiga Staniszkis [199'1, s. 267] wskazuje, że w Polsce wyłania się obecnie państwo korporacyjne. Autorka określa je jakó „aparat wykonawczy, przechwytujący funkcje decyzyjne i inicjatywę legislacyjną". Równocześnie podkreśla, że „rzeczywistym centrum władzy stal się aparat wykonawczy (a szczególnie pewne jego segmenty, np. Ministerstwo Finansów, czy instytucje - jak Narodowy Bank Polski). Parlament zaś i partie polityczne wydają się być fasadą, a raczej - teatrem, funkcjonującym jakby obok najistotniejszych dla przyszłości procesów de-cyzyjnych" [ibidem, s. 266]. (A.S.)

Zob. konflikt społeczny, porządek społeczny, tcchnokracja, władza.

Literatura:

Cawson A., 1995, ll'prowadzenie. U'ielość kar-poratywizmów: o konieczności mediatyzocji interesów na szczeblu pośrednim [w:] 117a-dza i społeczeństwo. Antologia tekstów z zakresu socjologii polityki, pod. red. J. Szczupa-czyńskicgo, Wyd. Nauk. Scholar, Warszawa. Morawski W., 1995, Korporatywizm: wy/anianie się nowych stosunków przemysłowych w Polsce. Mechanizmy kontekstowe [w:] ,\'eyn,-/n