76882 Obraz (484)

jemy przede wszystkim żadnych takich zadań, których rozwiązanie wymagałoby zastosowania metajęzyka semantyki. Nie dysponujemy bowiem żadnym ustalonym niearbitralnie i wystarczająco umotywowanym, a więc akceptowalnym zbiorem jednostek semantycznie prostych. Nie możemy więc zaproponować zadań dotyczących na przykład eksplikacji semantycznej jednostek leksykalnych czy klasyfikacji znaczeniowej predykatów. Uważamy, iż interpretacja problemu modalności jako problemu semantycznego (a nie pragmatycznego) sprowadza się przede wszystkim do analizy konkretnych predykatów jako składników zdań. Dlatego też nie proponujemy żadnego zadania, które dotyczyłoby kwestii modalności. Opozycja polisemii i homonimii w semantyce synchronicznej ma według nas charakter terminologiczny. Operujemy tu wyłącznie pojęciem wieloznaczności. Z założenia nie rozpatrujemy przydatności pojęcia homonimii w gramatyce ani leksykografii.

Nie uważamy bynajmniej, że prezentowane tu typy zadań wyczerpują zakres możliwych rodzajów ćwiczeń praktycznych poświęconych głównym problemom współczesnej synchronicznej semantyki językoznawczej. Dążyliśmy jednak do tego, by nie pominąć zagadnień podstawowych z punktu widzenia naszej koncepcji kształcenia studentów kierunków filologicznych w zakresie dyscyplin językoznawczych. Przedstawiane opracowanie zamierzamy w przyszłości uzupełniać od strony teoretycznej, będziemy również poszerzać zakres proponowanego do analizy materiału.

I. Semantyka a inne dziedziny lingwistyki. Pojęcie znaczenia

Wprowadzenie

Przyjmujemy znany powszechnie od czasów Ch. Morris’a (1938), najbardziej ogólny, trójczłonowy podział semiotyki na syntaktykę, semantykę i pragmatykę. Kryterium tego podziału stanowi rodzaj relacji, której przynajmniej jednym członem są znaki. Syntaktyka bada relacje między znakiem a znakiem wewnątrz danego języka, semantyka - relacje między znakami a rzeczywistością, do której się te znaki odnoszą, pragmatyka - relacje między znakami a ich użytkownikami (nadawcą, odbiorcą).

Ograniczając zakres wymienionych dyscyplin do badań nad językami naturalnymi, możemy uściślić charakterystykę obiektów tych dyscyplin. Biorąc pod uwagę podstawowe różnice między strukturami języków naturalnych i sztucznych, będziemy w dalszym ciągu charakteryzować przedmiot gramatyki (a nie syntaktyki) jako jednej z głównych obok semantyki i pragmatyki dziedzin lingwistyki.

Gramatyka bada system reguł określających sposoby odmiany i tworzenia jednostek słownikowych oraz sposoby łączenia jednostek w konstrukcje (grupy, zdania) i przekształcania konstrukcji.

Semantyka bada system reguł przyporządkowujących wyrażeniom językowym (o różnym stopniu złożoności) reprezentację treści. Przyjmując, że leksykalne jednostki języka i zdania reprezentują dwa główne poziomy w hierarchii znaczących składników systemu językowego, rozróżniamy dwa podstawowe działy semantyki językoznawczej: semantykę leksykalną i semantykę zdania.

Niezależnie od sposobu charakterystyki przedmiotu semantyki (w szczególności bez względu na to, czy podstawowe relacje semantyczne będą interpretowane jako zależności między wyrażeniami językowymi a pozajęzykowymi obiektami ich odniesienia, czy jako zależności między sensami wyrażeń) nie da się -w żadnych rozważaniach z zakresu tej dyscypliny - uniknąć operowania pojęciem znaczenia.

Pojęcie znaczenia jest traktowane w literaturze językoznawczej jako pojęcie mające - mówiąc w dużym uproszczeniu - szeroki bądź wąski zakres. Świadczy o tym choćby fakt, iż w pewnych pracach pojęcie znaczenia wyrażenia językowego jest utożsamiane z jego treścią (funkcją informacyjną czy wartością poznawczą) i wówczas używa się go na ogół bez żadnych dodatkowych określeń, w innych pracach natomiast wyraz znaczenie funkcjonuje z reguły jako składnik

9